در این گزارش سعی شده است با وجود اعتراضات گسترده در دو ماه گذشته، ریشه های وفاداری توضیح داده شود. بر این اساس نظریه اعتدال و اعتدال و عملیاتی شدن آن در دو دولت روحانی ضامن حفظ کشور و عدم گسترش اعتراضات مطرح شد.
فروزان آصف نخعی: آیا گرایش به اعتدال ریشه در افکار عمومی و مردم دارد؟
– بعضی ها در خیابان اعتراض می کنند، لطفا به همه مردم احترام بگذارید.
– اگر می گویید فلانی از جایی تحریک شده، دستوری داشته و جاسوس بوده، بگذارید در دادگاه صالح ثابت کند.
– هر کی میاد تو خیابون حرف میزنه یا سوت هست یا گاو یا گوساله یا آشغال. این نحوه صحبت کردن چیست؟ چرا به جامعه توهین و بی ادبی می کنیم؟
– همه را با یک چوب نزنیم. با دقت صحبت کنیم به خصوص در تریبون های مقدس.
– اگر می خواهید فضای مجازی برای جامعه ما مفید باشد، باید فرهنگ استفاده از آن را به نسل جوان آموزش دهیم. با فیلتر کردن درست نمی شود.
– مردم بیشتر از ما می فهمند، یا اگر خیلی مغرور باشیم، به اندازه ما می فهمند. مردم حق انتخاب دارند، ما نباید اینقدر تظاهر به بزرگ و قد بلند کنیم، مردم و کشور ما تحصیل کرده و بزرگ هستند.
اینها مواضع روحانی در واکنش به اعتراضات در سالن اجلاس سران در 3 دی ماه 1394 است، اعتراضات و مواضعی که حکایت از هویت تمدنی در حوزه اعتدال داشت و حاوی نشانه های اعتدال در پیروزی در انتخابات 92 و 96 بود.
حامیان روحانی، اعتدال‌گرایان، برخی اصلاح‌طلبان معتدل و همچنین اصولگرایان معتدل تلاش می‌کنند ثابت کنند که روحانی و دولتش مبتکر شرایط کنونی نیستند. از یک منظر این پاسخ اشتباه است. اگر اعتدال‌گرایان در دو دولت گذشته حضور پررنگی نداشتند و دولت روحانی و دستاوردهای او نبود، بی‌شک وضعیت بدتر از آن چیزی بود که هست و با ناکارآمدی‌ها در وزارتخانه‌های کلیدی که در دوره کوتاه رئیسی آشکار شد. اگر دولت زندگی می کرد، کشور به مشکلات و بحران های جدیدی منجر می شد. روحل امینی نماینده مجلس ۲۴ آذرماه در واکنش به اعلام عدم دریافت استیضاح وزیر بهداشت، خبر تقاضای استیضاح ۹ وزیر در مجلس را تایید کرد و گفت: این زمینه ها برای این مطالبه مطرح شده است. برای استیضاح 9 وزیر و اگر اعلام کنیم این باب باز می شود صحت ندارد.» گفته می شود در لیست استیضاح شدگان استیضاح وزرای ورزش، صلح، آموزش و اقتصاد دیده می شود.
گواه این امر دولتی است که در یک سال و نیم اول عمر خود دچار استیضاح یا تعویض 9 وزیر شد. از این منظر، اعتدال یکی از پایه های اصلی حفظ کشور و منافع ملی است. با این دیدگاه، اعتدال و اعتدال در سال ۱۳۷۶ بدون توجه به رادیکالیسم حاشیه ای، به نوعی دیگر از اصلاح طلبی معتدل بازگشت. هرچند رایضی و همراهانش در دولت و دستگاه رسانه ای حامی تلاش کرده اند وضعیت واگذاری دولت اعتدال به دولت سیزدهم را بحرانی در خصوص وضعیت بیت المال کشور به تصویر بکشند، اما تاکنون در پاسخ به این سوال ناکام مانده اند. رئیس سازمان برنامه و بودجه در دولت روحانی پاسخی ندادند که «اگر خزانه خالی بود چگونه دولت سیزدهم بدون ایجاد پایه پولی و ایجاد بدهی، حقوق ماه های اول کارمندان را پرداخت می کرد؟»
نوباخت به بسیاری از ابهامات مطرح شده در مواضع اقتصادی مسئولان دولت سیزدهم از جمله اقدامات افزایش وابستگی بودجه به نفت با رفتار غیرقابل پیش بینی دولت ریاست جمهوری، اما توجه به اعتدال و اعتدال به عنوان هسته مرکزی پاسخ می دهد. از رفتار حاکم سیاست اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دولت برنامه ریزی شده است و امید است بتوان آن را تبیین متغیر کلان اساسی در حرکتی که در کشور رخ داد تلقی کرد. اعتدال رفتار مذکور مانع از سرازیر شدن تمامی صندوق های اعتراضی به خیابان ها شده است، به گونه ای که اکنون اکثر تحلیل ها به وضوح به خالی بودن حضور خیابانی افراد 30 تا 70 ساله اشاره و تاکید می کنند. .
به عبارت دیگر شاید بتوان گفت، البته تاکید می کنم، شاید بتوان گفت که شاخص مذکور می تواند امید و پشتوانه محکمی برای بازگشت به آشتی ملی باشد، اگر فرهیختگان نظام سیاسی به درستی موفق شوند. امکان رشد و توسعه ایران را تشخیص دهند.
اما جمعیت 30 تا 70 ساله چه اصولی را تجربه کرده اند که همچنان می توانند در مقابل مصائب ناکارآمدی دولت سیزدهم که امروز صدای اصولگرایان را هم بلند کرده صبور باشند و مهمتر از آن پیام چیست؟ صبر راهبردی فوق الذکر برای مسئولین.
باید گفت در 8 سال حکومت روحانی روشی از حکومت داری نشان داده شد که این روزها در کشور کمرنگ است. سخنانی که در 24 ژانویه 2016 در سالن اجلاس سران بیان شد، ناشی از قدرت مؤثر دولت در حوزه بیرونی و سیاست های داخلی با اعمال روش اعتدال و اعتدال است. دولتی با اعتماد به نفس که وفاداری خود را به مردم معترض اعلام می کند.
در مواضع انتخاباتی روحانی، شعار اعتدال به عنوان هسته مرکزی تئوری، راهبرد و تاکتیک های وی در برنامه های وی، تبلور خاصی از منظر اعتدال در رابطه با نظام سیاسی، رسانه ها، احزاب، نهادهای مدنی و… داشت. جامعه. همین امر اعتدال را در محافل سیاسی و فکری کشور به موضوعی تبدیل کرد و در فضای پیش از انتخابات اصطلاحی برای تربیت سیاسی در جامعه شد. اوج رویکرد مذکور حرکت به سوی ایجاد رویکردی متمایز با تأکید بر پرهیز از افراط در رفتار و کردار سیاسی بود. همانطور که حسن روحانی پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری در خرداد 1392 در نامه ای درباره برنامه اعلامی خود به مجلس در 16 مرداد 1392 تاکید کرد: اعتدال به توصیف رفتار فردی رئیس جمهور و دولتمردان و همچنین تشریح سیاست ها و ساختاری است. اقدامات دولت خواهد بود… اعتدال راهی برای سیاست گذاری، تصمیم گیری و اجراست.
پیروزی انتخاباتی رویکرد مذکور در بحرانی که ناشی از برکناری مرحوم هاشمی رفسنجانی بود، امیدها را بیش از گذشته زنده کرد و موجی از تفسیر اعتدال را در رسانه ها توسط شخصیت های سیاسی وقت به وجود آورد. به عبارت دیگر، تفاسیر مذکور فضای گفتمانی کشور را بیش از پیش در مفاهیم اعتدال، اعتدال و امید ناشی از اقدامات مبتنی بر آنها غرق کرد. مفاهیمی که در تاریخ سیاسی مدرن کشور کمتر دیده می شود.
پورنجاتی اعتدال و اعتدال را بلوغ گفتمان اصلاح طلبی و نزدیکتر به اصلاح طلبی تا محافظه کاری خواند. فیاض از آن به عنوان سنتز اصلاح طلبی و اصولگرایی یاد می کند و مطهری از آن به عنوان درگیری با جناح های سیاسی موجود یاد می کند. سریع القلم آن را به عنوان یک مکتب مطرح کرد و سید محمد خاتمی آن را متفاوت از قطب بندی سیاسی موجود، اما سازگار با آن قطب بندی و پذیرش آن خواند و از اعتدال یاد کرد.
روحانی در دو دولت نه تنها در حوزه عقیده، بلکه در ابعاد عملیاتی رویکرد و جهت گیری سیاسی در عرصه عمل راهبردی، اعتدال گرایی و اعتدال در رویه های «انعطاف پذیری» به ویژه در شرایط فقدان قدرت حزبی در پایین و نهادهای تصمیم گیری گیر بالا در گفت و گوی سیاسی و عملی شکل می گیرد. به عبارت ساده تر، مردم این احترام را در ابعاد مختلف از سوی دستگاه اجرایی احساس کردند. شاید همین مشکل راه را برای دوری از انتخابات و حضور در پای صندوق های رای برای اولین بار در حیات انقلاب اسلامی باز کرد و نرخ مشارکت را در سال 1400 به زیر 50 درصد رساند. به خصوص که آنها نتوانستند کسی را پیدا کنند که هویت مذکور را نمایندگی کند.
ایراد فوق الذکر به اقتدار واحد از این منظر معنادار است که به دنبال حذف اعتدال و اعتدال از زندگی مردم بود. به عبارت دیگر، اعتدال از این منظر نوعی بازگشت به زندگی و ادامه آن، چرخاندن چرخ سانتریفیوژ و چرخ زندگی است. جنبش اعتراضی، بنا به ماهیت خود، به دنبال اصلاحات است که اغلب از خشم برنامه ریزی نشده ناشی می شود. اما در صورت عدم شکل‌گیری اعتدال و بازنمایی آن در ابعاد و عرصه‌های جدید، این امر می‌تواند منجر به «خروجی» شود که ابعادی داوطلبانه و خطرناک دارد.
اکنون در عرصه عدم وجود نهادهای لازم از بالا و پایین برای حل منازعه و میدان گسترده اعتراض در کشور به جنبش مخفیانه که بدون شک توسط نیروهای خارجی حفر شده است، اهمیت گفتمان اعتدال به عنوان محور اصلی حفظ وضعیت در شرایط فعلی روشن می شود. از این منظر، بدون شک گفتمان اعتدال یکی از پایه های حفظ دولت است. مردم اگرچه با حذف گفتمان اعتدال مواجه شدند و در پاسخ به این امر از انتخابات کنار رفتند، اما به دلیل عملی شدن فرهنگ مذکور در عرصه های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به این امر نپیوستند. خیابان ها به مدت 8 سال; اما حالا با چشمانی خون آلود نظاره گر آسیب های گسترده به فرزندان خود بودند. در صورت عدم شکل گیری یک میانه رو جدید، این وضعیت تا کی می تواند ادامه داشته باشد؟ این سوالی است که باید مسئولان در مدیریت سیاسی کشور به آن پاسخ دهند.