سالانه بین 100 تا 110 میلیارد دلار یارانه انرژی در ایران پرداخت می شود که حدود 70 درصد آن مربوط به گاز و برق است. در صورت عدم کنترل مصرف بی رویه گاز و برق در کشور، علاوه بر یارانه های سنگین مذکور، سالانه بیش از سه میلیارد دلار خسارت مستقیم قطعی گاز و برق به صنایع، تولیدکنندگان و توزیع کنندگان وارد می شود. تعطیلی گاز واحدهای بزرگ صنعتی از جمله صنایع پتروشیمی، فولاد، مس و غیره بیش از 1.5 میلیارد دلار سود و زیان برای این شرکت ها در زمستان به همراه خواهد داشت. قطعی برق در ماه های گرم سال نیز خسارت شدیدی بالغ بر 2 میلیارد دلار به اماکن صنعتی و تجاری وارد می کند.
حدود 80 درصد گاز مصرفی در ساختمان ها تلف می شود که 5 برابر بیشتر از کشورهای سردسیر اروپایی و آمریکایی است (با فرض صفر بودن اتلاف روی و اتلاف انرژی) تا دمای هر متر مکعب از فضای خانه از صفر به درجه کاهش یابد. 20 درجه به حدود هفت کیلو کالری گرما نیاز دارد (طبق فرمول Q = mc & t). بنابراین، برای رساندن دمای یک واحد 100 متری از صفر درجه به 20 درجه، نیاز به 700 کیلو کالری است (اگر سفر فرض شود این اعداد فقط اتلاف انرژی هستند).
مقدار حرارت در هر متر مکعب گاز طبیعی 10000 کیلوکالری است، حتی از نظر اتلاف انرژی 500 درصد، برای رسیدن به یک دمای 100 متری از صفر تا 20 درجه حدود 15 متر مکعب گاز نیاز است.
دولت در واقع سالانه 110 میلیارد دلار یارانه انرژی به ملت پرداخت می کند و این یارانه انرژی جز فشار و هزینه، از دست دادن فرصت ها و بلایای مختلف و حتی نارضایتی اجتماعی ناشی از قطعی گاز و برق اتفاقی نتیجه مثبتی ندارد. و ملت چطور؟ حدود 110 میلیارد دلار یارانه انرژی به حدود 25 میلیون خانوار ایرانی پرداخت می شود که 28 هزار دلار معادل 3 تریلیون دلار خواهد بود. سهم هر خانوار ایرانی از این یارانه 120 میلیون تن در سال است که در واقع دولت پرداخت می کند، اما با وجود تخصیص این مبلغ بسیار سنگین، مردم تاثیری در زندگی خود احساس نمی کنند. دلیل آن مشخص است زیرا مکانیسم هدایت مصرف انرژی به گونه ای است که مردم در صورت مصرف سهم کمتری از یارانه انرژی خواهند داشت.
قیمت تقریبا رایگان برق و گاز منجر به مصرف بی رویه برق و گاز در ایران شده است، اما آیا راهی برای مدیریت صحیح این یارانه های هنگفت وجود ندارد؟
بله قطعا راه حل های خوبی وجود دارد.
اول اینکه هیچ دولتی در دنیا یارانه یکسانی را در تمام سطوح جامعه پرداخت نمی کند، دولت های قدرتمند در سراسر جهان تا جایی که می توانند از افراد کم درآمد و بیکار حمایت می کنند تا شغل مناسب پیدا کنند. این عادلانه نیست که فردی با درآمد ماهیانه 30 یا 50 میلیون تنی به اندازه فردی با درآمد 3 میلیون تنی یارانه دریافت کند، قشری از جامعه انگیزه جدی برای استفاده بهینه از برق و گاز ندارند.
راه حل های پیشنهادی:
1- برای مصرف گاز و برق یک معیار اساسی باید به عنوان مدل مصرف مناسب تعریف شود، مثلا برای گاز مناسب برای تمام شرایط اقلیمی به طور متوسط 250 متر مکعب در ماه و برای برق 150 کیلووات ساعت در نظر گرفته شود.
2- کسانی که بیش از مدل فوق گاز و برق مصرف می کنند باید مابه التفاوت را به تدریج و به صورت درصدی از قیمت جهانی پرداخت کنند و محاسبات برای دو سطح سودآور جامعه بر اساس قیمت جهانی برق و گاز انجام شود.
3- قانون باید با چهارچوب زیر در مجلس تصویب شود:
الف- افرادی که کمتر از مدل تعیین شده مصرف می کنند، بر اساس هر میزان پس انداز، میزان صرفه جویی در قیمت های جهانی چند برابر شده و محصول به حساب سرپرست خانوار واریز می شود.
ب- درآمدهای دولت از اجرای طرح مدیریت مصرف گاز و برق در موارد زیر مصرف می شود:
– پرداخت بودجه حمایت از مردان بالغ بیکار جهت یافتن شغل مناسب از طریق یکی از واحدهای وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی.
– افزایش حمایت اقشار تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد و سایر سازمان ها و انجمن های حمایتی.
– کمک به مردم در انجام تعمیرات ساختمان به منظور جلوگیری از اتلاف انرژی و تعویض و تعمیر تجهیزات گرمایشی و سرمایشی.
– سرمایه گذاری در توسعه زیرساخت های اصلی کشور از جمله شبکه راه آهن، مترو، شبکه فاضلاب شهری و زیرساخت های تامین و توزیع انرژی.
ج- مدت اجرای این طرح 5 سال بوده و در این مدت سه دهک با درآمد بالا از حمایت خارج می شوند. این طرح پس از 5 سال با تغییرات لازم در نحوه هزینه کرد درآمد حاصل از پس انداز تمدید می شود.
با تعیین زمان قانونی، افراد با درآمد بالا و بالا، دریافت یارانه را حق مسلم خود نمی دانند و متوجه می شوند که تا 5 سال آینده کل مصرف به قیمت های جهانی بالاتر از مدل مصرف محاسبه می شود. البته برای دهک های کم درآمد نیز باید مطمئن بود که اگر کمتر از مدل تعیین شده مصرف کنند، همیشه یارانه پس انداز بر اساس قیمت های جهانی خواهند داشت.
محاسبه میزان درآمد حاصل از اجرای این طرح برای افراد کم مصرف:
با اجرای این طرح همه اقشار جامعه به ویژه با درآمد متوسط و کم در راستای کاهش مصرف انرژی قرار می گیرند و مصرف گاز خانه ها به 100 تا 150 مترمکعب در ماه می رسد و عموم مردم می توانند از این طریق کسب درآمد کنند. 100 تا 150 متر در ماه مکعب های کم مصرف در سطح جهانی را به ارزش حدود یک میلیون تن گاز در ماه دریافت کنید. کسانی که مصرف برق آنها کمتر از استاندارد تعیین شده است نیز می توانند پس انداز خود را با قیمت جهانی هر کیلووات ساعت برق که در حال حاضر حدود 10 سنت است، دریافت کنند.
تصویب و اجرای این طرح موجب کاهش مصرف گاز به نصف و کاهش حداقل 50 درصدی مصرف برق و کسب درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری برای ملت، دولت و نظام خواهد شد. همچنین باعث کاهش انتشار کربن در هوا می شود. طرح مذکور برای نصف کردن مصرف گاز در کشور به معنای جلوگیری از انتشار سالانه حدود 120 میلیون تن کربن در هوای کشور است.
برآورد میزان درآمدهای حاصل از اجرای این طرح برای دولت:
– با اجرای طرح تشریح شده مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری حداقل 50 درصد کاهش می یابد و این موضوع به ویژه در ماه های سرد سال که حدود 80 درصد گاز تولیدی می شود بسیار حائز اهمیت است. مصرف می شود. در بخش های داخلی و تجاری اجرای این طرح باعث صرفه جویی حداقل 50 میلیارد متر مکعب گاز داخلی در سال و درآمد دولت حدود 12 میلیارد دلار از صادرات خواهد شد.
– نیروگاه ها در ماه های سرد از گازوئیل و گازوئیل استفاده نکنند و این امر امکان صادرات حدود دو میلیارد دلار گازوئیل و گازوئیل را به دنبال دارد.
– نیروگاه ها قادر به صادرات برق و نیروگاه های کشور می توانند سالانه 10 میلیارد دلار از محل صادرات برق درآمد کسب کنند.
– کاهش انتشار کربن و عدم تحمیل قیمت گازهای گلخانه ای در کشور در سال های آینده
– با تحقق قیمت گاز برای مشترکان پرمصرف و افزایش درآمد نیروگاه های گازی و همچنین افزایش قیمت گاز عرضه شده به نیروگاه ها، طرح های توجیه اقتصادی نیروگاه های گازی را به چرخه اقتصادی ترکیبی تبدیل می کند. و با این تغییر مصرف گاز نیروگاه های گازسوز حدود 70 درصد کاهش می یابد. حدود 80 درصد نیروگاه های ایران گازی است و سالانه حدود 75 میلیارد متر مکعب در آن نیروگاه ها سوزانده می شود. با تبدیل این نیروگاه ها به سیکل ترکیبی، حدود 25 میلیارد متر مکعب گاز مصرفی این نیروگاه ها کاهش می یابد که به قیمت جهانی حدود 5 میلیارد دلار هزینه دارد. همچنین از انتشار 25 میلیون تن کربن در هوای کشور جلوگیری می کند.