یک معلم باتجربه و کارشناس تعلیم و تربیت می گوید: اظهارنظرهای سیاسی در جامعه ای مانند ایران می تواند عواقبی داشته باشد. این مطالعه در شرایط خاصی به دنبال اعتراضات سال 1401 انجام شد که بیشتر جامعه در دهه هشتاد و نود را درگیر کرد.
اخیراً اخبار و عکس هایی در شبکه های اجتماعی منتشر شده است که نشان می دهد پرسشنامه های گرایش های فکری، سیاسی، عقیدتی و مذهبی به همراه برگه های امتحانی بین دانش آموزان پایه دوازدهم توزیع می شود.
این اقدام غیرمعمول سوالاتی را به وجود آورد، از جمله اینکه آیا این اقدام سلیقه ای و بر اساس قضاوت برخی مدیران مدارس بوده و یا از طریق آموزش سازماندهی و اجرا شده است؟ آیا این سوالات نمونه ای از یک نظرسنجی دانشجویی هستند یا به طور کلی شبیه به یک بیانیه مکتوب هستند؟ ناظران در ارزیابی این اقدام به اصل بیست و سوم قانون اساسی اشاره کردند که بر ممنوعیت تفتیش عقاید تاکید دارد.
اگرچه گمانه‌زنی‌هایی در مورد صحت این پرسشنامه‌ها وجود داشت، اما در پایان وزارت آموزش و پرورش در واکنش به این اقدام، این اقدام را «بزرگ‌ترین نظرسنجی دانش‌آموزی» نامید و نوشت: «در ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان و نتایج آزمون آنها تأثیری ندارد و صرفا به منظور ارزیابی از وضعیت نظام آموزشی استفاده خواهد کرد. داده های جمع آوری شده به منظور تجزیه و تحلیل جامعه دانش آموزی مورد استفاده قرار می گیرد و نتایج فردی محرمانه می ماند، اما این سوال باقی می ماند که اگر نتایج محرمانه است و تاثیری ندارد، چرا باید نام و نام خانوادگی دانش آموز درج شود؟
نکته مثبت این است که اگر با هدف تحقیق و بدون افشای هویت، شناسایی علایق و سلایق نسل جدید و بازنگری در برخی سیاست ها به این حادثه نگاه کنیم، اشکالی ندارد. اما باید دید آیا داوطلبانه است و پس از اظهار نظر مشکلی برای پاسخگو ایجاد نمی کند یا قابل شناسایی و تطبیق است؟ نوع گزینه های ارائه شده باید به گونه ای باشد که بتوان بدون ترس از تقابل بین آنها یکی را انتخاب کرد، نه گزینه هایی که افراد را مجبور به انتخاب بین چیزهای از پیش تعیین شده کند.
محمدرضا نیک نژاد، معلم باتجربه و کارشناس تعلیم و تربیت به شبکه شرق می گوید: اظهارات سیاسی در جامعه ای مانند ایران می تواند عواقبی داشته باشد. این مطالعه در شرایط خاصی به دنبال اعتراضات سال 1401 انجام شد که بیشتر جامعه در دهه هشتاد و نود را درگیر کرد. حالا که این دهه ها زیر سوال می رود، اولین چیزی که به ذهنشان می رسد این است که این مطالعه چه پیامدهایی برایشان خواهد داشت و این سوال باعث استرس و اضطراب آنها می شود.
نیک نژاد با ابراز تردید در مورد اینکه آیا نهاد دیگری در انجام این نظرسنجی نقش داشته است یا خیر، به شبکه شرق گفت: اگر این سوالات از دانشجوی ساکن کشورهای اسکاندیناوی پرسیده می شد، مورد اعتراض مردم قرار می گرفت زیرا این سوالات بوی بدی می داد. تفتیش عقاید نظر می دهد. نوع سؤالات مطرح شده دارای رنگ و بوی قوی ایدئولوژیک است، بنابراین مؤسسه ای که این نظرسنجی را انجام می دهد، قطعاً این کار را با هدفی سیاسی و مطمئن انجام داده است، زیرا سؤالات آموزشی نیستند و با هدف ارتقای اثربخشی آموزش انجام می شوند. «به نظر می رسد مسائل از وزارت آموزش و پرورش فراتر رفته است.
«شبکه مشرق» نیز با دانش آموز پایه دوازدهم مقیم تهران درباره تجربه تکمیل این «نظرسنجی» صحبت کرده است. علیرضا می گوید: «آخرین امتحان ما هویت اجتماعی بود. در جلسه دیدیم که به غیر از پاسخنامه درس، پاسخنامه دیگری نیز وجود دارد. مثل کتاب امتحان بود. 10 دقیقه قبل از امتحان آمدند و توضیح دادند که برگه سوال است و باید جواب بدهیم. انگار به برخی مدارس داده اند و به برخی مدارس نه. الگوی سوال برای هر فرد متفاوت بود، سوالات سیاسی هم وجود داشت. مثلاً اولین سوال برای ما این بود که معمولاً در خانه چقدر فارسی صحبت می کنید؟
برخی از ناظران در پاسخ به این نظرسنجی خاطرنشان کردند که این امکان برای دانش آموزان وجود دارد که به دلایلی که در نظر گرفته شده اند، پاسخ ها را انتخاب کنند و این روند نتیجه را قابل پیش بینی می کند. بنابراین، گاهی اوقات پاسخ های «غیر واقعی» نه تنها نظرسنجی را از نظر ارزش آماری مخدوش می کند، بلکه نتایج نادرستی را به مسئولان نشان می دهد. نیک‌نژاد در این زمینه توضیح می‌دهد: «به نظرم بسیاری از دانش‌آموزان احتمالاً به‌گونه‌ای به سؤالات پاسخ داده‌اند که به زندگی فردی و اجتماعی آنها آسیبی وارد نشود. همچنین معتقدم حدود 10 یا 15 درصد دانشجویان درگیر فضاهای سیاسی و شبکه های خبری و ماهواره ای هستند، اما مشارکت دادن دانشجویانی که احتمالاً درگیر سیاست نیستند، می تواند بسیار آسیب زا باشد.