پرونده فساد چای دباش واکنش همه گروه های سیاسی در داخل و خارج از ایران را برانگیخته است. این را می توان به خوبی از داده های توییتر فهمید. همه علیه این فساد نوشته اند. حامیان دولت فعلی، حامیان دولت قبل، منتقدان هم دولت ها و هم براندازان و مخالفان جمهوری اسلامی – همه علیه فساد چای دباش و ریشه ها و عوامل آن توییت می کنند.
پرونده فساد چای دباش واکنش همه گروه های سیاسی در داخل و خارج از ایران را برانگیخته است. این را می توان به خوبی از داده های توییتر فهمید. همه علیه این فساد نوشته اند. حامیان دولت فعلی، حامیان دولت قبل، منتقدان هم دولت ها و هم براندازان و مخالفان جمهوری اسلامی – همه علیه فساد چای دباش و ریشه ها و عوامل آن توییت می کنند. اما زاویه ورود هر گروه به این بحث متفاوت است. تحلیل این تفاوت می تواند به درک بهتر رفتار نیروهای سیاسی مختلف در قبال فساد کمک کند و به این سوال پاسخ دهد که حساسیت به فساد در توییتر چقدر جناحی است. بر اساس توییت های ارائه شده توسط Lifeweb، بیش از 26000 توییت و پاسخ در این زمینه ارسال شده است که این توییت ها بیش از 600000 لایک دریافت کرده و بیش از 16 میلیون بار بازدید شده است. اعدادی که واکنش گسترده ای به فساد چای دباش نشان می دهد. افراد زیادی هستند که به این موضوع واکنش نشان دادند و توییت هایشان فیواستار بود. علی کریمی، علی شریفی سرچی، محسن برهانی، یاشار سلطانی، علی اکبر رائفی پور، سعید محمد، جلال رشیدی کوچی، یاسر جبرائیلی، عباس عبدی و عبدالله رمضان زاده از جمله کسانی هستند که نامشان در میان کسانی دیده می شود که توییت هایشان بیش از هزار لایک داشته است. اما این شخصیت ها و جریان های سیاسی چگونه با این موضوع برخورد کرده اند؟
تحلیل شبکه ریتوئیت های مربوط به فساد دباش چای در نمودار زیر تصویر خوبی از رفتار گروه های سیاسی به دست می دهد. در این نمودار که برگرفته از داده های اولیه است، حدود 23 هزار کاربر وجود دارد. بر این اساس، کاربران برانداز و اپوزیسیون جمهوری اسلامی 36 درصد، کاربران ارزشی و انقلابی 31 درصد، کاربران اصلاح طلب و معتدل 30 درصد و کاربران حامی شبکه هستند. مجاهدین خلق حدود سه درصد از شبکه را تشکیل می دهند. این داده ها نشان می دهد که اگرچه کاربران برانداز و اپوزیسیون جمهوری اسلامی بیشتر به ماجرای چای دباش پاسخ دادند، اما هر سه گروه مهم در فضای توییتر تقریباً به یک اندازه درگیر این موضوع بودند. این در توییتر کمتر رایج است. زیرا اصلاح طلبان و اعتدالیون در این فضا کمتر سازماندهی شده و در نتیجه نفوذ کمتری دارند. بنابراین، این داده ها نشان می دهد که جریان انقلابی و ارزشی در توییتر کمتر از سهم خود در توییتر وارد این ماجرا شده است.
اگر با دقت بیشتری به نمودار نگاه کنیم، می توانیم نکات جالب دیگری را از آن درک کنیم. در سمت چپ نمودار، کاربران ضد جمهوری اسلامی هستند که طبیعتا علیه جمهوری اسلامی نوشته اند. حضور کاربرانی چون علی کریمی و شاهین نجفی در این قسمت نشان از واکنش گسترده حامیان رضا پهلوی به این موضوع دارد. در بالای این خوشه نیز برخی از کاربران روزانه قرار دارند که البته درصد کمی از این خوشه را تشکیل می دهند. در وسط نمودار و کاربران آبی، کاربران متحول کننده، اصلاح طلب و معتدل قرار دارند. اما جالب اینجاست که نام مهدی کشدار، مدیرعامل خبرگزاری میزان مرتبط با قوه قضائیه در این گروه قرار دارد. این نشان می دهد که توییت های او عمدتاً توسط کاربران معتدل و اصلاح طلب بازنشر شده است. اما جایگاه کشتدار در این شبکه نشان می دهد که توییت های وی مورد توجه کاربران ارزشی و انقلابی نیز قرار گرفته است; به عبارت دیگر، برخی از شبکه‌های کاربران ارزشی و انقلابی، توییت‌های پرورش‌یافته‌ای را که به نوعی مخالف دولت است، بازنشر کرده‌اند. بنابراین می توان ادعا کرد که در سمت چپ خوشه مصرف کنندگان ارزشی و انقلابی، مجموعه منتقدان دولت بیشتر است. این را می توان از حضور اکانت کاربرانی مانند سعید محمد و یاسر جبرائیلی دریافت. کسانی که در ماه های اخیر انتقادات نسبی از دولت داشتند. در این میان، توییت اکانت منتسب به سعید محمد قابل توجه است. او در توییت خود نوشت:
در حالی که اتفاقاتی مثل #صادق_بوقی و #تتلو می تواند ذهن مردم را از مسائل اصلی و مهمی مثل چای دباش منحرف کند، اما مافیا در این مملکت امن است. دوقطبی شدن ها هدفمند هستند، مراقب باشید. البته در این قسمت از نمودار نام کاربرانی مانند «آدام بن هوا» به چشم می خورد که به بهانه فساد در دباش چای به دولت حسن روحانی حمله کرده و ریشه فساد را در آنجا پیدا کرده اند. حامیان دولت را می توان در سمت راست نمودار و خوشه سبز مشاهده کرد. کسانی که دولت رئیس جمهور را ضد فساد معرفی کردند و افشای پرونده چای دباش را مثال زدند و در این راستا سعی کردند هشتگ #دولت مبارزه با فساد را در توییتر هدف قرار دهند. البته این تمایز میان چپ و راست خوشه سبز ارزشی و مصرف‌کنندگان انقلابی، علاوه بر تفاوت مواضع، می‌تواند ناشی از تفاوت گروه‌های سایبری و سیاسی در این خوشه نیز باشد. یعنی برخی از آنها با یک جریان انقلابی خاص مرتبط هستند و بخشی دیگر با جریان دیگری. این نمودار و تحلیل حاصل تصویر خوبی از واکنش گروه های سیاسی به پرونده چای دباش را نشان می دهد. کدام جریان ها نسبت به اصل فساد حساس بودند و کدام جریان ها می خواستند از آن به نفع گروه خاصی یا علیه رقیب خود استفاده سیاسی کنند. کلمات کلیدی توییت های مرتبط با این موضوع نیز تصویر خوبی از این واکنش ها نشان می دهد. بر اساس یافته‌ها، کلیدواژه‌های «دولت» و «رئیس‌جمهور» از رایج‌ترین کلمات کلیدی در توییت‌های ارسال شده بودند. این نشان می دهد که برخی از کاربران، دولت ابراهیم رئیسی را در پرونده چای دباش مقصر می دانند و به همین دلیل در این باره نوشتند. برای مثال احسان بداگی در توییتی در این باره نوشت:
#علی_صالح_آبادی رئیس سابق بانک مرکزی در زمان تصدی فساد توزیع ارز #چای_دباش پس از ترک این سمت سفیر ایران در قطر شد. هر زمان که دولت او را از این مأموریت بازگرداند و برای پیگرد قانونی به قوه قضائیه تحویل داد، او مدعی شد که خودش دست به فساد زده است. بحث با 60 نفر دیگر باقی خواهد ماند.
البته این بدان معنا نیست که همه انتقادات متوجه دولت ابراهیم رئیسی بود، بلکه برخی از توئیت ها نیز متوجه حسن روحانی بود. نکته مهم اینجاست که علیرغم فعالیت برخی از کاربران ارزشمند و انقلابی علیه حسن روحانی، حجم توییت های حاوی کلمه کلیدی «روحانی» کمتر از نیمی از توییت های حاوی کلمه کلیدی «رئیسی» است. نکته قابل توجه دیگر این است که کلمه کلیدی «ضدفساد» که نشان دهنده کمپین #دولت_مبارزه با فساد است که توسط حامیان دولت راه اندازی شده است، تنها در 10 درصد توییت ها دیده می شود. نکته قابل توجه دیگر، فراوانی ذکر کلمه کلیدی «تتلو» در بیش از هزار توییت است. بسیاری از کاربران معتقدند مشکل تتلو منحرف شدن از فساد چای دباش است و به این ترتیب نام او در این داستان بسیار تکرار می شود. کلیدواژه های «سیستماتیک»، «صادق بوغی» و «شهرداری» نیز از جمله پربازدیدترین کلمات کلیدی در میان توییت های مربوط به پرونده چای دباش بودند.
جمع آوری این داده ها تصویر دقیقی از واکنش های توییتری به پرونده چای دباش و رویکرد حامیان و منتقدان دولت به دست می دهد و نشان می دهد که هیچ جریانی نمی خواهد مسئولیت این ماجرا را بر عهده بگیرد و همه تقصیر را به گردن دیگری انداخته اند. در بحبوحه این درگیری، واکنش کاربران عادی توییتر که در توپولوژی شبکه مشخص است، نشان می دهد که کاربران عادی احتمالاً کدام گروه ها و جریان ها را مقصر می دانند.