نخست وزیر عراق پیشنهاد آغاز مذاکرات ایران و مصر در سطح امنیتی و سیاسی با میانجیگری بغداد را مطرح کرد. حسین امیرعبداللهیان با اعلام این خبر گفت: در گفت وگویی که با آقای السودانی، نخست وزیر عراق در حاشیه اجلاس سران بغداد 2 در اردن داشتیم، اظهار داشت که عراق می تواند نقش منطقه ای خود را برای تقویت منطقه ای ایفا کند. همکاری .آهسته.
شرق: «نخست وزیر عراق پیشنهاد آغاز مذاکرات ایران و مصر در سطح امنیتی و سیاسی با میانجیگری بغداد را مطرح کرد.» حسین امیرعبداللهیان با اعلام این خبر گفت: «در گفت وگویی که با آقای السودانی داشتیم، نخست وزیر عراق در حاشیه اجلاس سران بغداد 2 در اردن، ایده هایی را مطرح کرد که عراق می تواند نقش منطقه ای خود را در تقویت همکاری های منطقه ای ایفا کند. وزیر امور خارجه با بیان اینکه نخست وزیر عراق ابراز تمایل و پیشنهاد کرده است که گفت وگوهای ایران و مصر از سطح امنیتی و سیاسی آغاز و به تقویت روابط تهران و قاهره منجر شود، من از عراق استقبال کردم. امیر عبداللهیان در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه خبرگزاری میزان افزود: آقای السودانی در هفته های آینده اقداماتی را در این زمینه انجام خواهد داد. نقش عراق منطقه ای برای کمک به تقویت گفتگو و همکاری.»
ادعایی که متعلق به اعراب نیست
با توجه به خواسته های سیاست خارجی ایران چه در سطح منطقه ای و چه در سطح جهانی و ادعاهای متناقضی که در پرونده هسته ای، مذاکرات برای احیای برجام، موضوع پهپادها و ادعاهای حقوق بشری وجود دارد، به نظر می رسد که دیدگاه های مشابه امیر عبدالخیان به سختی امکان پذیر باشد. به نظر می رسد. اگرچه در ماه‌های اخیر اردن و مصر انگیزه‌های مثبتی برای از سرگیری روابط با ایران ارسال کرده‌اند و حضور ایران در نشست امان شاید تأییدی بر این نظریه باشد، اما ادعاهایی که در سه ماه اخیر در عرصه بین‌المللی مطرح شده است. علیه تهران صفحه جدیدی در صحنه دیپلماسی کشور است. در چنین شرایطی و با توجه به رفتارهای معمول دیپلماتیک، به نظر می‌رسد که اردن و مصر تا زمانی که فضای ایجاد شده علیه ایران را اصلاح نکنند، نه توانایی و نه تمایلی برای بهبود روابط خود با تهران دارند. به طور کلی روابط منطقه ای ایران به ویژه در خاورمیانه عربی با سایر مسائل ارتباط مستقیم دارد. در منظر اول، اگرچه عربستان سعودی، اردن و مصر، به ویژه در دوران عبدالفتاح السیسی، وضعیت وخیم حقوق بشری داشتند و دارند، اما در حال حاضر تمرکز جهانی بر ایران است. بنابراین تا زمانی که این رویارویی و سنگ اندازی در مسیر تهران در مورد موضوعات فوق ادامه داشته باشد، اساس اولیه اقدامات میانجیگری بغداد یا هر بازیگر دیگری برای احیای روابط قاهره و تهران ممکن است به پاسخ مطلوب نرسد، مگر در صورت مشکل. جنگ اوکراین و موضوع ارسال پهپادها حل نشده است و این عواقبی را برای دیپلماسی ایران ایجاد کرده است که می تواند فضای لازم برای بهبود روابط با کشوری مانند مصر را از بین ببرد.
از وین تا بغداد
در عین حال، اگر به انگیزه‌های دیپلماتیک مثبت مصر و اردن و عربستان سعودی برای احیای روابط با ایران نگاه کنیم، مشخص می‌شود که تلاش‌های ریاض، امان و قاهره به موازات آغاز مذاکرات افزایش یافته است. در وین و تقویت امکان احیای برجام؛ اکنون که شاهد بن بست مذاکرات و احیای توافق هسته ای هستیم، نمی توان به خروج و دستاورد در عرصه روابط منطقه ای به ویژه با کشورهای عربی امیدوار بود. در هر صورت، بحث اصلی این است که سرنوشت تلاش های بغداد برای احیای روابط عربستان با نشست وین و احیای برجام گره خورده است. اکنون که نشستی در وین برگزار نمی شود، نشست بغداد نیز کارساز نیست. اگرچه عراق و ایران چندین بار اعلام آمادگی کردند، اما دور ششم این دیدار در بغداد که قرار بود در سطح سیاسی برگزار شود، با جام عربستان به موقع بسته شد. پیرو این نکته، لازم به ذکر است که از آنجایی که نشست بغداد با هدف احیای روابط ایران و عربستان در فضایی مبهم به دلیل تعلیق نشست وین برای احیای برجام در حال انجام است، بدیهی است که تلاش های موازی توسط عراق برای احیای ایران – روابط با مصر تا اطلاع ثانوی موفق نخواهد بود، مطلوب نیست، به خصوص که برای همه آشکار است که مصر و اردن در واقع در جهت عربستان سعودی حرکت می کنند. در نتیجه تا زمانی که ایران نشست وین را کامل نکند، نشست بغداد و تلاش عراق برای احیای روابط ایران و عربستان سعودی را نمی توان در بهبود بیشتر روابط تهران- قاهره و حتی ایران و اردن مثمر ثمر دانست.
سیاست خارجی تعریف نشده
«شرق» در گزارش‌های قبلی تاکید کرد که با توجه به شرایط کنونی منطقه غرب آسیا و همچنین خواسته‌های داخلی ایران، عربستان سعودی بدون شک «پروژه‌ای چند جانبه» را در قبال ایران دنبال کرده است. از یک سو با توجه به تجربه جنگ یمن و تداوم هزینه های آن، از رویارویی مستقیم با تهران دوری می کند و در سایه آن به دنبال دادن نبض دیپلماتیک مثبت است و از سوی دیگر، لفاظی های دیپلماتیک و یک بازی سیاسی فرساینده از سوی عربستان سعودی در خصوص دیدار در بغداد با هدف احیای روابط با تهران در دستور کار است. نکته اینجاست که ریاض با توجه به مشکلات مربوط به تعلیق برجام و همچنین ذهنیتی که در مورد مشکلات داخلی ایران برای خود ایجاد کرده است، آشکارا تمایلی به احیای روابط با تهران ندارد. زیرا سعودی ها معتقدند به دلیل مشکلات داخلی و خارجی ایران، تهران در موقعیت ضعیفی قرار دارد و نباید با احیای روابط، فرصت و فضایی برای تنفس منطقه ای برای تهران ایجاد کند. بر این اساس، ریاض مخفیانه با ادامه کمک های مالی به شبکه های رسانه ای Anonymous و ضد ایرانی و همچنین تقویت جریان های تجزیه طلب و ملی گرایانه، به بدتر شدن اوضاع ادامه می دهد. در عین حال، عربستان سعودی با کمک شورای همکاری خلیج فارس به دنبال اجماع منطقه‌ای خواهد بود و همچنین در سایه بازگشت نتانیاهو به قدرت، برای ایجاد ائتلاف عربی-اسرائیلی علیه تهران آماده می‌شود. در این میان تلاش ریاض برای برهم زدن موازنه دیپلماتیک پکن با سفر شی جینپینگ به عربستان سعودی و امضای دو بیانیه ضد ایرانی در این زمینه قابل قدردانی است.
در این میان، اشاره وزیر امور خارجه به دیدار هیأت سعودی با ایران در نشست بغداد 2 در امان نیز تأییدی بر این موضوع مهم است که سیاست خارجی ایران با چالش «دوسوگرایی» مواجه است. یعنی همزمان با تلاش حسین امیرعبدلاخیان برای دیدار با هیئت سعودی برای زمینه سازی برای کاهش تنش و احیای روابط، برخی از شخصیت های سیاسی در داخل کشور با توهین به عربستان عملا تمامی این تلاش ها را از بین می برند. این دوگانگی به خوبی نشان می دهد که منابع متعدد، متفاوت و گاه متناقض بر دیپلماسی کشور تأثیر می گذارد که باعث سردرگمی در روابط سیاست خارجی به ویژه در روابط منطقه ای عربی شده است. در این شرایط بدیهی است که کشورهای منطقه از عربستان تا مصر و… از دیپلماسی بلاتکلیف تهران آگاه هستند و بنابراین تا اصلاح این دیدگاه تمایلی به احیای روابط وجود ندارد. توجه به این نکته ضروری است که تلاش عراق برای احیای روابط ایران و عربستان سعودی یا ایران و مصر را نباید به صورت جداگانه و مستقل، بلکه در قالب بسته ای از روابط اعراب بررسی کرد. از این منظر مشخص است که گروه کشورهای عربی در مناقشات قبلی هنوز به دیالکتیک سیاسی با تهران دست نیافته اند. زمانی که حساسیت های این کشورها در خصوص حجاب فعالیت های هسته ای ادامه یابد و با خروج از میز مذاکره، نگرانی ها بیشتر از گذشته شود، کشورهای عربی در مسیر تعامل با تهران به صورت موردی حرکت نخواهند کرد. از دیدگاه اعراب
رویارویی نرم و در عین حال تعامل با تهران را نشان می دهد
مجموعه نکات ذکر شده این سوال را به ذهن متبادر می کند که اگر شرایط برای بهبود روابط با ایران مهیا نباشد، ادعاها و تلاش های ریاض، امان، قاهره، کویت یا اقدامات ابوظبی برای بازگرداندن سفیر این کشور چیست؟ به تهران؟ آیا تناقض تحلیلی وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت که منافاتی ندارد. این بازیگران عرب به چنان هوش سیاسی رسیده اند که تنها به یک روند پرهزینه و فرسایشی رویارویی مستقیم با تهران می رسند که در آن نه تنها امنیت هر دو کشور، بلکه امنیت کل منطقه غرب آسیا تحت الشعاع قرار می گیرد. به همین دلیل است که اکنون «تعادل دیپلماتیک» به اولویت اصلی سیاست خارجی کشورهای عربی تبدیل شده است. این کشورها ضمن دادن شتاب مثبت به تهران و شروع یک بازی سیاسی، سعی در تقویت روابط خود با اسرائیل نیز دارند تا از نفوذ تهران برای اداره تل آویو و کارت اسرائیل برای ایجاد تعادل با ایران نهایت استفاده را ببرند. همانطور که امارات گام عملی خود را در این راستا برداشت و با امضای پیمان ابراهیم، به تدریج روابط خود را با ایران بهبود بخشید تا جایی که سفیر خود را به تهران بازگرداند. این اقدام متعادل کننده در دستور کار کشوری مانند قطر نیز قرار دارد.
اما مهمترین نمونه این اقدام متعادل به عربستان سعودی برمی گردد که نشان می دهد بن سلمان دیگر تمام تخم های سیاست خارجی خود را در سبد آمریکا نخواهد گذاشت. پاسخ مثبت ولیعهد سعودی در 5/13 اکتبر به درخواست پوتین برای کاهش دو میلیون بشکه نفت در اوپک پلاس و سفر شی جینپینگ به عربستان نشان می دهد که ریاض با درک تحولات جهانی پس از جنگ اوکراین، بهترین راه حل را برای تحقق بخشیدن به این توافق ارائه می کند. هدف “تعادل سازی سیاست خارجی” استفاده حداکثری از پتانسیل و فرصت بهبود روابط با همه کشورها و همه کشورهاست. گفتنی است تنها در یک مورد خاص، همسویی بن سلمان با کرملین در اوپک پلاس، اگرچه ظاهرا واکنش منفی دولت بایدن را در پی داشت، اما در عمل شاهد بودیم که کاخ سفید در 17/26 نوامبر رای داد. اعطای مصونیت ولیعهد سعودی از تعقیب قضایی در قتل جمال خاشقجی تا حدی که جان بیتس، قاضی فدرال در واشنگتن، درخواست تجدید نظر خدیجه چنگیز، نامزد جمال خاشقجی علیه محمد بن سلمان را با استناد به اعطای مصونیت رئیس جمهور این کشور رد کرد. ، بایدن این نشان می دهد که عربستان به راحتی می تواند غرب را با کمک روسیه و چین کنترل کند، هرچند عکس این موضوع نیز صادق است. این توازن در روابط منطقه‌ای کشورهای عربی و به‌ویژه در قبال ایران، به نوعی «مقابله نرم، همزمان با نمایش تعامل با تهران» وجود دارد. به ویژه در مورد موضوع فوق، ایران در حال مبارزه با نوعی دیپلماسی مردد در منطقه با تمرکز بر روابط اعراب است.