میدونی : سازمان برنامه – بودجه کشور از چند برابر شدن میزان یارانه پولی این دهک های جامعه خبر داد.
بر اساس این گزارش، یارانه جدید به صورت ماهانه به افراد پرداخت می شود. بر اساس بررسی های انجام شده در این گزارش، با اعمال هر چهار سناریو، نسبت های هزینه دهک ها و ضریب جینی نسبت به قبل کاهش می یابد. اما بیشترین کاهش در «سناریوی چهارم» است. البته در این سناریوها «روش های تأمین مالی» و «بررسی آثار تورم» در نظر گرفته نشده است که از دیدگاه محقق نیازمند تحقیقات بیشتر در این زمینه است. اما به طور خلاصه، شیوه نادرست تامین مالی این یارانه ها می تواند اثرات مثبت آن را خنثی کند.
معاونت پژوهشی سازمان برنامه و بودجه کشور سناریوهای پرداخت یارانه نقدی و پیامدهای آن را در چهار سناریو مورد بررسی قرار داد. این چهار سناریو عبارتند از: پرداخت یارانه نقدی جدید 70 هزار تنی سرانه و ماهانه به خانوارهای دهک اول تا پنجم، پرداخت یارانه نقدی 70 هزار تنی به خانوارهای دهک اول تا هفتم، پرداخت 90 هزار تن نقدی. یارانه به خانوارهای دهک اول تا پنجم و پرداخت یارانه نقدی 1000 تنی به خانوارهای دهک اول تا پنجم. بر اساس نتایج این پژوهش، هر چهار سناریو نسبت هزینه‌های خانوار را به ضریب جینی کاهش می‌دهند، اما در بین این سناریوها، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. به عبارت دیگر بیشترین میزان سرانه یارانه جدید یعنی. 110 هزار تن برای دهک های اول تا پنجم بیشترین اثر حمایتی را خواهد داشت. با این حال، این گزارش معتقد است که باید تحقیقات بیشتری در مورد منابع و اثرات تورم انجام شود.
اهمیت یارانه نقدی برای رفاه خانوارها
یکی از بحث های 2-3 سال اخیر در حوزه سیاست های حمایتی خانوار پرداخت یارانه نقدی جدید به منظور حفظ سطح رفاه و حمایت از معیشت خانواده است. یکی از جنبه های مهم پرداخت یارانه نقدی به منطقی کردن توزیع درآمد و کاهش نابرابری ها کمک می کند. البته تحقق این جنبه نه تنها از طریق پرداخت فراگیر یارانه نقدی دشوار است، بلکه می توان گفت که پرداخت فراگیر در جهت مخالف عدالت توزیع می شود. بر این اساس، مرکز تحقیقات توسعه و آینده‌نگاری با استفاده از داده‌های خام بودجه خانوارهای مرکز آمار ایران در سال 1378، در گزارشی با عنوان «بررسی تأثیر یارانه‌های نقدی جدید بر شاخص‌های توزیع درآمد خانوارهای شهری در سناریوهای مختلف» به ارزیابی اثرات پرداخت یارانه بر اساس داده ها در قالب چهار سناریوی مختلف ارائه شده است.
شاخص ها ارزیابی تفاوت در رفاه خانوار
یکی از شاخص هایی که برای بیان میزان نابرابری در اقتصاد استفاده می شود، ضریب جینی است. این شاخص که معمولاً برای تجزیه و تحلیل وضعیت توزیع درآمد استفاده می شود، در صورت برابری کامل عدد صفر و در صورت نابرابری کامل تعداد واحدها را فرض می کند، بنابراین کاهش ضریب جینی به معنای بهبود توزیع درآمد است.
علاوه بر ضریب جینی، استفاده از نسبت های درآمدها (کل هزینه ها) از دهک های بالا به دهک متوسط یا دهک اول نیز نحوه توزیع متغیر درآمدی بین گروه ها یا دهک ها را نشان می دهد. کاهش این نسبت ها (دهک های بالای توزیع به دهک های پایین توزیع) به معنای بهبود توزیع برای متغیر مورد نظر (مثلاً درآمد) است. در این پژوهش برای بررسی اثرات یارانه نقدی بر توزیع درآمد از شاخص ضریب جینی، نسبت درآمد (کل هزینه) از دهک نهم به دهک اول، نسبت درآمد (کل هزینه) نهم. دهک دهک پنجم و نسبت درآمد (کل هزینه ها) از دهک پنجم به دهک اول استفاده می شود. به عنوان مثال، بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که نسبت کل هزینه‌های دهک نهم به کل هزینه‌های دهک اول 2.5 است. یعنی هزینه سالانه دهک نهم کمی بیشتر از 5 برابر هزینه دهک اول است. نسبت هزینه دهک نهم به دهک پنجم 2.3 و برای دهک پنجم به دهک اول حدود 2.2 است. همچنین نسبت صدک هفتاد و پنجم به صدک پنجاهم 3/2 برآورد شده است. محاسبات این تحقیق نشان می دهد که ضریب جینی کل هزینه ها 0.365 می باشد. لازم به ذکر است که از آنجایی که درآمد (کل هزینه) دهک دهم بسیار بیشتر از دهک های دیگر حتی دهک نهم است و هزینه کل این دهک در منتهی الیه سمت راست توزیع تحریف شده است، در ادبیات کاربردی ، دهک دهم مقایسه می شود کار نمی کنند.
روش محاسبه مبلغ یارانه نقدی جدید
در این تحقیق معاونت پژوهشی سازمان برنامه و بودجه کشور میزان یارانه نقدی را محاسبه کرد. کارشناسان این مقاله برای محاسبه سناریوهای یارانه از هزینه های رایج یا هزینه های خوراک استفاده کردند. از آنجایی که ارقام محاسبه شده برای پرداخت در رابطه با کل هزینه ها زیاد به نظر می رسد، بنابراین هزینه های غذا به عنوان مبنای محاسبه استفاده می شود. در محاسبه این تحقیق از افزایش قیمت مواد غذایی در مخارج خانوار به عنوان مبنای محاسبه استفاده شده است. در نتیجه، محاسبات این پژوهش نشان می‌دهد که «سرانه پرداختی برای هزینه‌های خوراک» از سرانه ۷۰ هزار و ۶۹۷ تن شروع می‌شود و برای دهک اول در ماه شروع می‌شود و حداکثر به حدود ۱۲۰ هزار تن در هر دهک می‌رسد. بنابراین انتخاب ارقام پرداختی را می توان سقف پرداختی کمتر از 70 هزار تومان، رقم میانی 90 هزار تومان و رقم 110 هزار تومان در نظر گرفت.
اثرات یارانه نقدی جدید بر توزیع درآمد
برای ارزیابی اثرات اجرای یارانه نقدی جدید بر شاخص های توزیع درآمد، چهار گزینه سیاستی در نظر گرفته شده است. این چهار گزینه عبارتند از: (1) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و 70000 حجم ماهانه به خانوارها از دهک اول تا حداکثر کل هزینه دهک پنجم، (2) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 70. 000 جلد خانوار از دهک اول تا حداکثر کل هزینه دهک هفتم شهری، (3) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و 90 هزار جلد در ماه به خانوار از دهک اول تا حداکثر کل هزینه دهک پنجم. دهک و (4) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و 110 هزار تن در ماه به خانوارها از دهک اول تا حداکثر کل هزینه دهک پنجم شهری.
سناریوی 1: در این سناریو به هر خانوار شهری از دهک اول تا پنجم سرانه 70 هزار تن یارانه نقدی جدید پرداخت می شود. بررسی ها نشان می دهد پس از اعطای یارانه نقدی جدید، میانگین هزینه تمام خانوارهای شهری افزایش می یابد. در این سناریو نسبت هزینه از دهک نهم به دهم کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت هزینه از دهک نهم به دهک پنجم بسیار کمتر به چشم می خورد. نتیجه اثرات این سیاست کاهش ضرایب نابرابری است که در افزایش ضریب جینی قابل مشاهده است. بنابراین ضریب جینی از 0.365 به 0.348 کاهش می یابد. یعنی با اجرای این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.
سناریوی دوم: این سناریو همانند سناریوی پرداخت اول است اما از نظر تعداد خانوار سطح پوشش از پنج دهک اول به هفت دهک افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری از دهک اول تا هفتم سرانه 70 هزار تن یارانه نقدی جدید پرداخت می شود. بر اساس برآوردهای این ماده، پس از اعطای یارانه نقدی جدید، میانگین هزینه تمام خانوارهای شهری افزایش می یابد. در این سناریو نسبت هزینه از دهک نهم به دهم کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت هزینه از دهک نهم به دهک پنجم بسیار کمتر به چشم می خورد. نتیجه اثرات این سیاست کاهش ضرایب نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به طوری که ضریب جینی از 0.365 به 0.347 کاهش خواهد یافت. یعنی با اجرای این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.
سناریوی 3: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوارهای واجد شرایط همانند سناریوی اول است اما میزان یارانه پرداختی به 90 هزار تن افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری از دهک اول تا پنجم سرانه 90 هزار تن یارانه نقدی جدید پرداخت می شود. بر اساس محاسبات این تحقیق، پس از اعمال این سناریو، میانگین کل هزینه ها افزایش می یابد. با اجرای این گزینه سیاستی نسبت هزینه از دهک نهم به دهم کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت هزینه از دهک نهم به دهک پنجم بسیار کمتر به چشم می خورد. نتیجه اثرات این سیاست کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به طوری که ضریب جینی از 0.365 به 0.344 کاهش خواهد یافت. یعنی با اجرای این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.
سناریوی چهارم: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوارهای واجد شرایط همانند سناریوی اول است اما میزان یارانه پرداختی به 110 هزار تن افزایش یافته است. بر اساس این سناریو، یارانه نقدی جدید 110 هزار تنی سرانه به هر خانوار شهری از دهک اول تا پنجم پرداخت می شود. پس از اجرای این سناریو، میانگین کل هزینه ها افزایش می یابد. با اجرای این گزینه سیاستی نسبت هزینه از دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. تغییر نزولی نسبت هزینه از دهک نهم به دهک پنجم کمتر خواهد بود. ضریب جینی نیز از 0.365 به 0.339 کاهش می یابد. یعنی با اجرای این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.
جواب تست افزایش یارانه نقدی
نتایج به‌کارگیری هر چهار سناریو نشان می‌دهد که نسبت هزینه دهک و ضریب جینی کاهش می‌یابد، اما نرخ کاهش با توجه به سناریوهای مختلف متفاوت است. بررسی نتایج نشان می دهد که به استثنای نسبت دهک نهم به دهک پنجم، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. از سوی دیگر، در این سناریو حداکثر میزان یارانه جدید سرانه، یعنی. 110 هزار تن دهک اول تا پنجم محسوب می شود. بنابراین، اگر بودجه کافی برای پرداخت کامل این سناریو در دسترس باشد، این سناریو در اولویت اول خواهد بود. پس از سناریوی چهارم، سناریوی سوم از نظر درصد تغییرات کاهشی در رتبه دوم قرار دارد که سطح پرداخت سرانه کمتری نسبت به سناریوی چهارم و بیشتر از سناریوی اول و دوم دارد. سناریوهای دوم و اول در اولویت‌های بعدی خواهند بود، اما این اولویت‌بندی مستقل از بودجه مورد نیاز بوده و تنها بر اساس اندازه و درصد کاهش ضرایب نابرابری و ضریب جینی تعیین شده است.