مهروش حیدری
فرش دستباف ایران روزگاری وسعتی به اندازه کل دنیا داشت و در کشورهای دیگر مشتریانی بودند که برای این شاهکار ایرانی سر می‌شکستند و ایرانی‌ها هم به خاطر علاقه‌شان به خارجی‌ها. قالی و قالی ایرانی به عنوان سوغات گرفته می شود.
اما بازار این محصول ایرانی سال هاست که و تحت تاثیر بی کفایتی و بیهودگی هشدارها و نشنیدن زنگ خطر، جایگاه رفیع خود را از دست داده است. به رقبا واگذار شده است. ایران سال ها در تولید و صادرات فرش دستباف گل سرسبد بود و تا چند دهه پیش رقبا حتی نمی توانستند گسترش پیدا کنند و در بازار فرش جهانی حرفی برای گفتن نداشتند، اما چرخ و فلک برخلاف میل ما حرکت کرده است. و شرایط برای شنیدن و دیدن آمار صادرات مهیا شده است.بیایید رقبا را جدی بگیریم.
تحریم ها و عدم الحاق به FATF و مشکلات اساسی در مسیر نقل و انتقالات و تراکنش های مالی و بانکی بین المللی، مانع بزرگی بر سر راه صادرات فرش دستباف ایجاد کرده و مشتریان دیرینه این هنر ایرانی را از خرید زیبای ما ناتوان کرده است. فرش دستباف و مقاصد صادراتی مانند آلمان، انگلستان، سوئیس و غیره. یکی پس از دیگری از بین می رود و هر روز که می گذرد وضعیت صادرکنندگان و تجار سرشناس ایرانی اسفبارتر می شود.
در عین حال باید در نظر داشت که تعهد ارزی و تقاضای بانک مرزی برای بازگرداندن ارز صادراتی عامل دیگری شد که بازارهای فرش را از دست صادرکنندگان ایرانی خارج کرد.
البته سایر کشورها مانند رقبای ایران موفق شدند از گرداب و گل آلود آب گل آلود فرش دستباف ایرانی صید کنند به طوری که در 9 ماهه سال 2022; ترکیه توانسته از صادرات فرش به درآمدی حدود 2 میلیارد دلار دست یابد که رقم قابل توجهی است.
ترکیه از شرایط سخت قالیبافان و طراحان فرش ایرانی نهایت بهره را برد و بافندگان و طراحان مشهور بسیاری را به خود جذب کرد و توانست با تکیه بر هنر نیاکانمان جایگاهی در جهان به دست آورد.
درآمد حاصل از صادرات فرش تنها 50 میلیون دلار است
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف در گفت‌وگو با «توسعه ایران» می‌گوید: در سال 1401 هیچ اتفاق خوبی در زمینه تولید و صادرات فرش دستباف ایران نیفتاد، زیرا در سال 1396 بانک مرکزی بحث ارز را مطرح کرد و باعث شد. صادرات فرش از 450 دلار به 50 میلیون دلار به طور ناگهانی کاهش می یابد و این روال تا کنون ادامه دارد. این وضعیت در سال 1401 ادامه یافت و تحریم داخلی مشکلات زیادی را ایجاد کرد.
عبدالله بهرامی تاکید می کند: برای حفظ جایگاه این محصول استراتژیک صادراتی باید مسئولان این صنعت را تسهیل می کردند اما این اتفاق نیفتاد و فرش دستباف همچنان در بدترین وضعیت خود از نظر تولید و صادرات به سر می برد و در 4 تا 5 ما اخیراً بازارهای هدف صادراتی خود را از دست داده‌ایم و رقبای ما جایگزین ما در این بازارها شده‌اند.
وی ادامه می دهد: در 6 ماهه اول سال 1400 صادرات فرش دستباف و ماشینی ترکیه 13 برابر ما بود و این روند در سال 1401 ادامه یافت و حتی افزایش یافت.
لازم به ذکر است که بر اساس آمار ارائه شده صادرات فرش ماشینی از ترکیه 68 برابر ایران است.
وی گلایه می کند: نه تنها هیچ حمایتی صورت نگرفته است، بلکه تحریم های داخلی بانک مرکزی در زمینه تعهدات ارزی در کنار تحریم های خارجی وضعیت صنعت فرش دستباف را متزلزل کرده و آن را زمینگیر کرده است.
وی می‌گوید: ما شخصاً به معاون اول رئیس‌جمهور در مورد تعهد ارزی اطلاع داده‌ایم و هفته گذشته طی نامه‌ای از اتاق تعاون ایران این موضوع را به دفتر رئیس‌جمهور و معاون اول رئیس‌جمهور اعلام کردیم و درخواست برکناری داخلی را داده‌ایم. تحریم تولید فرش دستباف زیرا از نظر تحریم های خارجی این درست نیست.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی های فرش دستباف در گفت و گو با «توسعه ایران»: بانک مرکزی در سال 1396 موضوع تعهد ارزی را مطرح کرد و باعث کاهش ناگهانی صادرات فرش از 450 به 50 میلیون دلار شد و این روال تا کنون ادامه دارد. این وضعیت در سال 1401 ادامه یافت و تحریم داخلی باعث ایجاد مشکلات زیادی در تولید و صادرات فرش دستباف ایران شد.
بافندگان مهاجرت کردند
بهرامی تصریح می کند: تولید فرش دستباف منجر به تولید محصولی استراتژیک می شود که قابلیت کسب ارز داشته باشد و همچنین می تواند تولید و اشتغال را تحریک کند و باید تسهیلاتی برای توسعه این محصول وجود می داشت. فرش دستباف تنها صنعت بومی سازی در کشور است که تمامی مولفه های اقتصاد مقاومتی را دارا می باشد و با سرمایه بسیار کم می توان محصولی تولید کرد که 95 درصد سودآوری داشته باشد و اشتغال زایی قابلیت مقیاس پذیری را داشته باشد. این صنعت شغلی فرعی برای دامداران و دامداران است. جنبه های فرهنگی، تاریخی و هنری آن باعث شده است که همه دنیا فرش را به نام ایران بشناسند، اما متأسفانه فرش دستباف اکنون در وضعیتی مضحک و بسیار بد گیر کرده است.
بهرامی در پاسخ به این سوال که آیا اخبار غیررسمی مبنی بر مهاجرت قالیبافان و طراحان فرش ایرانی به ویژه از استان های آذربایجان به ترکیه و طراحی و تولید فرش های ما به نام این کشور صحت دارد؟ وی توضیح می دهد: بله، متأسفانه شاهد هستیم که تولیدکنندگان بزرگ ما و بدتر از آن طراحان معروف ما به ویژه از استان آذربایجان شرقی به دلیل عدم حمایت و به رسمیت نشناختن جایگاه به ترکیه مهاجرت کرده اند. هنرمندان بزرگ و با آغوش باز و بسیار مورد استقبال قرار گرفتند و مورد احترام و تکریم قرار گرفتند و درآمد و امکانات بسیار خوبی در اختیار آنان قرار گرفت و گنجینه عظیم طرح و نقش فرش دستباف ایران به راحتی در اختیار کشور رقیب قرار گرفت.
وقتی قوانین ناکافی هستند
علاوه بر از دست دادن بازارهای صادراتی ایران، ممنوعیت واردات فرش نیز به بحران جدیدی برای این صنعت تبدیل شده است، از این رو زرین کفش، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تهران در این باره گفت: با توجه به اینکه واردات برخی از فرش های دستباف تهران است. ورود فرش به کشور ممنوع است ما اقدام به ایجاد سامانه ای برای واردات فرش مرمت، تکمیل و شستشو نکرده ایم تا بتوانیم در چارچوب خاصی فرش هایی را که نیاز به مرمت دارند وارد کشور کنیم.
وی ادامه داد: این در حالی است که کشوری مانند ترکیه گام های بسیار خوبی در این زمینه برداشته است. این پوچی و بی توجهی در ایران، ترکیه را به سمت جذب هنرمندان و مرمتگران ایرانی سوق داد. ترکیه بیشترین سود را از استفاده از ابزار هنرمندان فرش به دست آورد.
در چنین شرایطی انتظار می رود کشورهای همسایه به زودی با کپی برداری از فرش های یارانی، بازارهای فرش دستباف را از ایران بدزدند. ما مدت هاست در این مورد هشدار داده ایم اما هیچ اقدامی برای عبور از این وضعیت صورت نمی گیرد.