لغو تحریم‌ها فقط «مذاکره مستقیم با آمریکا» است

با توجه به تاریخ برگزاری دور هفتم مذاکرات هسته ای، ایران از چه استراتژی برای حضور در آن مذاکرات استفاده خواهد کرد؟

مسائل کلی در خصوص مذاکرات مطرح شده و تاریخ شروع آن مشخص شده است. با این حال دولت آقای رئیسی و وزارت خارجه هنوز مشخص نکرده اند که قصد دارند از چه استراتژی در مذاکرات استفاده کنند. هنوز مشخص نیست که او پس از ترک این سمت چه خواهد کرد. نکته مهم تاریخ شروع دور هفتم مذاکرات است که قبل از جلسه هیات مدیره بوده و معنادار است. این نشان می دهد که ایران نگران است که اگر مذاکرات هسته ای را قبل از نشست شورای حاکم آغاز نکند، احتمالاً در آن جلسه قطعنامه ای علیه ایران صادر شود و پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل بازگردانده شود. تیم مذاکره کننده ایران گفت که مذاکرات باید از جایی آغاز شود که به بن بست رسیده است. به نظر می رسد در مورد آمریکا و کشورهای اروپایی این گونه باشد و این کشورها نیز همین رویکرد را دنبال می کنند. البته این بدان معنا نیست که در مذاکرات موضوع دیگری مطرح نخواهد شد. با این حال، اگر قرار باشد مذاکرات از صفر شروع شود، در حال حاضر بعید به نظر می رسد که به نتیجه برسد.

چه موضوعاتی می تواند از سوی تیم مذاکره کننده جدید ایران به عنوان موضوعات جدید در مذاکرات آتی مطرح شود؟
دولت به طور کلی موضوعاتی را مطرح کرده است، از جمله اینکه ما به دنبال مذاکرات نتیجه‌محور هستیم و در نظر داریم شرایطی را در مذاکرات ایجاد کنیم که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران لغو شود. مثلاً گفته دولت مبنی بر اینکه همه تحریم ها باید برداشته شود جای تامل دارد. توافقی که در سال 2015 بین ایران و کشورهای غربی منعقد شد، تنها به تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران می پردازد. تحریم هایی نیز وجود دارد که بر اساس آن ایران در زمینه های مختلف تحریم شده است. به عنوان مثال، تحریم هایی که کنگره آمریکا آن را «تحریم های کاتز» می نامد و تحریم هایی که ترامپ اعمال کرده و از برخی جهات با تحریم های هسته ای همپوشانی دارد، از جمله مواردی است که باید مورد بحث قرار گیرد. به همین دلیل هنوز باید ببینیم در مذاکرات آینده چه اتفاقی خواهد افتاد و طرفین در نهایت به چه نتیجه گیری و راه حلی خواهند رسید.

چرا دولت به جای ایجاد زمینه برای گفت وگو و رایزنی با آمریکا به عنوان دلیل اصلی تحریم ها، به سراغ کشورهای اروپایی رفت و در این کانال تلاش کرد زمینه را برای گفت وگوهای آینده فراهم کند؟
این عمل مصداق ضرب المثل معروف لقمه به دور سر است. اگرچه ایران طرف مناقشه با کشورهای اروپایی، چین و روسیه نیست، اما ایران بیشتر وقت خود را صرف مشورت با این کشورها می کند. تحریم‌هایی که در این زمینه علیه ایران اعمال می‌شود، تحریم‌هایی است که به‌طور یکجانبه توسط آمریکا اعمال می‌شود. به همین دلیل طرف آمریکایی است که باید تحریم ها را بردارد و با آمریکا مذاکره کند البته نباید محدودیت مذاکره با آمریکا در ایران را نادیده گرفت. این محدودیت ها ایران را مجبور کرده است که مسیر طولانی تری را برای مذاکره و وارد شدن به مذاکره با کشورهایی که بیشتر به دنبال منافع خود هستند و دلیلی برای پیگیری منافع ایران ندارند، در پیش بگیرد. این راهی است که دولت اصلی انتخاب کرده است و باید منتظر ماند و دید در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد. آنچه مشخص است این است که برای رفع تحریم ها باید مذاکره بین ایران و آمریکا و در نهایت توافق بین دو کشور صورت گیرد.

دولت تا چه اندازه به رفع تحریم ها نیاز دارد؟ آیا دولت سیزدهم به این نتیجه رسیده است که با رفع تحریم ها می تواند به بسیاری از وعده های خود عمل کند؟ نتیجه گیری دولت در این زمینه چیست؟

واقعیت این است که اقتصاد ایران گروگان سیاست خارجی است و سیاست خارجی گروگان موضوع هسته ای است. به همین دلیل تا زمانی که مناقشه هسته ای ایران حل نشود، تغییری در وضعیت اقتصاد کشور ایجاد نمی شود و وضعیت معیشتی مردم بهبود نمی یابد. این بدان معنا نیست که برجام همه مشکلات را حل کند و کشور بعد از توافق دیگر مشکلی نداشته باشد. برجام تنها زمینه را برای بهبود وضعیت در عرصه های اقتصادی، سیاسی، افزایش سرمایه و روابط تجاری فراهم می کند. از سوی دیگر روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای تاثیرگذار در عرصه جهانی مانند ژاپن، کره جنوبی، چین، هند و … تضمین خواهد شد. اگر چنین وضعیتی پیش نیاید، اقتصاد و بازار ایران در اختیار افراد و گروه های غیررسمی قرار می گیرد، بازار سیاه و قاچاق در کشور رخ می دهد. برای عبور از این وضعیت باید راهی برای پایان دادن به موضوع مناقشه هسته ای ایران و رسیدن به نتیجه مطلوب اندیشید. موضوع دیگری که در این زمینه می توان به آن پرداخت، سیاست منطقه ای ایران در خاورمیانه و اصطکاک هایی است که این سیاست ها با سیاست های آمریکا، اسرائیل و عربستان در منطقه دارد. شکی نیست که باید برای این موضوع راه حلی اندیشیده شود، در غیر این صورت پس از توافق احتمالی، تنش ها در خاورمیانه کماکان کم خواهد شد. رئیسی در پایان خاطرنشان کرد: با برجام می توان بخش های مهمی از چالش ها و مشکلات کشور را پشت سر گذاشت و در فضایی حرکت کرد که دولت فرصت های بیشتری داشته باشد. البته هنوز آینده دقیق مذاکرات مشخص نشده است، اما آنچه از شواهد و قرائن برمی آید تغییر رویکرد دولت در مذاکرات است.

اگر توافق جدیدی حاصل شود چه تفاوتی با توافق برجام در سال 2015 خواهد داشت؟

در شرایط کنونی موضوع بحث برانگیز بازگشت ایران و آمریکا به توافق 2015 است که البته آمریکایی ها می گویند توافق احتمالی آینده پایان راه نیست و آغازی برای مذاکره در سایر موضوعات خواهد بود. از جمله سیاست منطقه ای ایران، سیاست موشکی ایران، برنامه، حقوق بشر و مسائل تروریسم. و ایالات متحده به دنبال بازگشت به وضعیت موجود در سال 2015 بر اساس توافقنامه بریکس است. لازم به ذکر است که در صورت طرح موضوعات جدید در این مذاکرات، امکان بازگشت کشورها به برجام در سال 2015 دشوار خواهد بود و ممکن است مذاکرات بدون نتیجه سال ها به طول انجامد. هر نتیجه ای که در مذاکرات اتفاق بیفتد، اثر میدانی خواهد داشت. یکی از چالش های اصلی در مذاکرات این بود که ایران خواستار لغو تمامی تحریم های بین المللی شد. از همان ابتدای این درخواست اما مشخص بود که طرف آمریکایی نمی خواهد این درخواست را بپذیرد و در عمل این اتفاق افتاد. همه تحریم ها علیه ایران بر اساس موضوع هسته ای نیست، بلکه بر اساس مسائل دیگر است. به همین دلیل، اگر قرار است همه تحریم ها برداشته شود، باید در مورد مسائل دیگر توافق و گفتگو شود. ایران مشکلات موجود در پرونده هسته ای و آژانس بین المللی انرژی اتمی را پذیرفته و به همین دلیل حاضر به مذاکره شده است. در نتیجه اگر قرار است مشکلات دیگری حل شود باید با آنها موافقت شود. اگر انتظار داریم تحریم های دیگر برداشته شود، البته باید درباره آنها مذاکره کنیم. و غیرواقعی به موضوع نگاه می کنند. بدون شک طرف مقابل چنین شرایطی را نخواهد پذیرفت. این رد هم باعث صرفه جویی در زمان و در نتیجه افزایش هزینه هایی می شود که ایران در آینده باید بپردازد. از طرفی مشکلات اقتصادی حل نمی شود و می تواند بدتر شود.

در روزهای اخیر باید به این نکته اشاره کرد که خروج ترامپ از برجام با خروج ترامپ از برجام، مشکلات و چالش های جدیدی را برای آمریکا ایجاد کرده است. مهمترین مسائل برای آمریکا در این زمینه چه بود؟

جابدن معتقد است که اگر ترامپ از برجام خارج نمی شد، ایران دوباره به توسعه برنامه هسته ای خود ادامه نمی داد. در سال 2015 توافق شد که نرخ غنی‌سازی ایران 3 درصد باشد. یعنی تا زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، نرخ غنی سازی ایران به 20 درصد و سپس 60 درصد می رسید. بدون شک اگر ترامپ از برجام خارج نمی شد، نظارت آژانس بر برنامه هسته ای ایران کم نمی شد و غنی سازی ایران افزایش نمی یافت. ایالات متحده برای سال ها استدلال کرده است که برنامه هسته ای ایران در تضاد با صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی است. به همین دلیل خروج ترامپ از برجام به برنامه هسته ای ایران سرعت بخشیده است که با ادعای آمریکا در تناقض است. اگر ترامپ می خواست با خروج از برجام امنیت منطقه و آمریکا را افزایش دهد، این اتفاق نمی افتاد. در شرایط فعلی تنها دو سال از عمر برجام باقی مانده است و بنابراین اگر قرار است توافق جدیدی حاصل شود باید با رویکردی وارد مذاکره شود که قانع کننده باشد و بتواند طرف های مذاکره کننده را به احیای برجام امیدوار کند. .

مذاکرات ایران و عربستان و توسعه منطقه ای به شدت تحت تاثیر برجام بوده است. در صورت پایان مذاکرات در آینده چه تغییراتی در منطقه رخ خواهد داد، در صورت عدم تکمیل مذاکرات، وضعیت ایران در خاورمیانه چگونه خواهد بود؟

تحولات خاورمیانه با موضوع برجام مرتبط است. بدون شک در صورت شکست برجام در آینده، بحران خاورمیانه تشدید می شود و خطرات جدیدی در منطقه به وجود می آید. این در حالی است که اسرائیل و عربستان سعودی نسبت به برنامه هسته ای ایران حساس هستند و طبیعی است که اگر نتیجه حل نشود، اقدامات و واکنش ها در خاورمیانه باعث تشدید بحران در خاورمیانه خواهد شد. از سوی دیگر، در صورت موفقیت برجام، این احتمال وجود دارد که مذاکرات ایران و عربستان که تاکنون در سطح امنیتی انجام شده و ثمری نداشته، دستخوش تغییراتی شده و مسیر جدیدی را طی کند. موضوع برجام و توسعه منطقه ای به هم پیوسته است و قابل تفکیک نیست. امروز ایران نگران اتفاقاتی است که در افغانستان می گذرد. از سوی دیگر نگرانی هایی در قفقاز جنوبی و مرز آذربایجان وجود دارد. اما نتایج انتخابات عراق و حوادث لبنان از دیگر نگرانی های مهم ایران در منطقه است. در چنین شرایطی نقطه کانونی و محور اصلی مشکلات ایران در عرصه بین المللی و منطقه، موضوع برجام است. اگر برجام به عنوان یک هاب بزرگ باز شود، می توان انتظار داشت که بسیاری از چالش های ایران در سطح منطقه در آینده از بین برود.