روز جدید یک سال پیش دولت سیزدهم مثل هندوانه باز بود که رنگش را نمی دانستیم اما امروز حتی حامیان سیاسی این دولت هم می دانند خوردن هندوانه سفید چه طعمی دارد. یک سال از سکان هدایت سیدابراهیم رئیسی می گذرد و حالا با نگاهی به اتفاقات یک سال گذشته می توان تصویری از سه سال آینده این دولت به دست آورد.
معمولاً هر رئیس‌جمهوری که در چند دوره اخیر انتخاب شده است، در اولین سال دولت اول خود مهمترین برنامه‌های خود را آشکار کرده و در دو سال اول مهمترین فعالیت‌ها و حرکت‌های خود را انجام داده است. چرا که طبیعتا از سومین سالی که از تشکیل دولت اول می گذرد، ملاحظات برای دور بعدی انتخابات ریاست جمهوری مطرح می شود. ایجاد یک میلیون شغل در سال، ساخت یک میلیون و 500 هزار واحد مسکونی، کاهش تورم، احیای رشد اقتصادی، احیای برجام، کاهش مالیات، تقویت پول ملی، ساماندهی بازار ارز و برقراری انصاف از مهم ترین وعده هاست. رئیس جمهور چه در انتخابات و چه پس از تشکیل دولت سیزدهم بارها مطرح شده است اما آمار و ارقام می گوید دولت سیزدهم در هیچ کدام موفق نبوده است. ابراهیم رئیسی مدعی است که به وعده هایی که به مردم داده عمل کرده و کارهای بزرگی در دولت انجام شده که بخشی از آنها آرزوی دیرینه کشور است. وی از مسئولان خواست تلاش کنند عظمت کار انجام شده را از مردم پنهان نکنند. خلاصه حرف رئیسی این است که به وعده های انتخاباتی خود عمل کرده و باید اطلاعات کافی داده شود تا مردم بدانند چه کاری انجام شده است. همانطور که رئیس اجرائیه ادعا می کند، آیا به وعده ها عمل شده و کارهای بزرگ انجام شده است؟
وعده های رئیس جمهور
هر سیاستمداری که قدرت را به دست می گیرد در سه مرحله به مردم وعده می دهد: مرحله اول رقابت های انتخاباتی است که در آن وعده های بی شماری داده می شود. بیشتر این وعده ها جنبه تبلیغاتی دارد و برای رای آوردن است. این وعده ها را باید پذیرفت. مرحله دوم زمانی است که هنوز دولت تشکیل نشده است اما رئیس جمهور جدید در دیدار با مسئولان دولت مستقر در جریان واقعیات کشور از جمله ذخایر غذایی و وضعیت بیت المال قرار گرفته است. نوع تعهدات این دوره با تعهدات مرحله اول کاملاً متفاوت است و تعهدات داده شده بیشتر با آنچه کشور در اختیار دارد مطابقت دارد.
اما مرحله سوم زمانی است که اعضای دولت تعیین شده اند و وزرا برنامه های خود را اعلام کرده و رای اعتماد گرفته اند. وعده های داده شده در این مرحله وعده های جمعی دولت است و در واقع برنامه ای است که دولت اعلام نمی کند بلکه اجرا می کند. یک سال پیش ابراهیم رئیسی وعده های بی شماری داد که حتی به یکی از آنها عمل نکرد. او می خواست اقتصاد مردمی و پویا باشد اما این اتفاق نیفتاد، او می خواست بازارها را آرام کند اما شکست خورد، قصد داشت مسیر اقتصادی را از مذاکرات هسته ای جدا کند که نتیجه معکوس داشت و قصد داشت تورم را کاهش دهد که شکست خورد و حتی تقویت شد. نتیجه؛ جامعه ایران که در اواخر دهه 90 و پایان دولت حسن روحانی در مسیر فقر قرار داشت، به دلیل تشدید تحریم های اقتصادی و کاهش کیفیت سیاست های اقتصادی، این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه داد. دستگاه تبلیغاتی حکومت در حال حاضر مدعی است؛ معرفی دولت سیزدهم در «کاهش 18 درصدی نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه»، «رشد منفی نقدینگی پس از 9 سال»، آغاز ساخت یک میلیون و 500 هزار واحد مسکونی، «واکسیناسیون گسترده کرونا»، «متوسط روزانه مرگ ناشی از کرونا». کاهش عوارض به زیر 50، «قطعات پایان تابستان»، «افزایش 400.3 مگاوات تولید برق»، «سه برابر شدن درآمد صادرات نفت»، «افزایش 36 درصدی صادرات نفت» و… موفقیت آمیز بود و ابراهیم رئیسی. عملا به وعده هایش عمل کرد برای اینکه بدانیم نتایج اقتصادی چه بوده است، باید به متغیرهای اصلی اشاره کرد. تورم یکی از این متغیرهای اصلی است و ادامه روند صعودی آن نشان می دهد که رئیسی نتوانسته آن را کنترل کند. وضعیت تورم کنونی اقتصاددانان را از دو جهت نگران کرده است. اولاً، شرایط تورم در حال حاضر بسیار نگران کننده است و وضعیت متغیرهای کلیدی اقتصاد کلان مانند تورم احتمالاً بدتر از آن چیزی است که هست. و نکته دیگر این است که تورم در 40 درصد باقی می ماند و به آن سطوح می چسبد. بنابراین ما دو نگرانی در مورد تورم در دولت رئیس جمهور داریم. تورم ممکن است از سطوح فعلی افزایش یابد و نگرانی دوم این است که اگر افزایش یابد، ممکن است در سطوح بالاتر باقی بماند.
از سوی دیگر آنچه در اینجا حائز اهمیت است این است که آمارها نشان می دهد استان هایی که از سال 1400 بیشترین حضور را در انتخابات داشته اند و بیشتر به ابراهیم رئیسی رای داده اند در حال حاضر بیشترین تورم را متحمل شده اند. استان های کهگیلویه و بویار احمد، مازندران، ایلام، آذربایجان غربی، زنجان، لرستان، گلستان، قزوین، البرز و آذربایجان شرقی که بیشترین حضور را در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته داشتند، در حال حاضر بیشترین تورم را دارند.
وجه مشترک این استان ها از نظر اقتصادی این است که جزو استان های فقیر کشور محسوب می شوند. اگر تورم را در مناطق شهری و روستایی به طور جداگانه تحلیل کنیم، تورم روستایی بیشتر از تورم شهری است و تورم در مناطق فقیر کشور بسیار بیشتر از تورم در مناطق کمتر فقیر است. رئیسی سال گذشته به این استان ها سفر کرد و قول های زیادی برای رفع مشکلات آنها داد. مسعود نیلی، کارشناس اقتصادی سال گذشته پیشنهاد کرد که ابراهیم رئیسی در کنار سفرهایش به این استان ها، سفری به استان های عقب مانده اقتصادی نیز داشته باشد. زیرا استان های مقصد رئیسی استان هایی هستند که بیشترین تورم را به همراه دارند (کسب و کار فردا). نکته نیلی این بود که بسیاری از محرومیت‌های ما، حداقل در شرایط فعلی، ناشی از عدم کفایت اقتصاد کلان است. بنابراین، در حال حاضر، کلید حل فشارهای محرومیت در مرکز و در حوزه اقتصاد کلان نهفته است. نیلی گفت: اگر بتوانیم سیاست درستی را برای کاهش تورم در این استان ها اتخاذ کنیم، سفر مستقیم به این استان ها مفیدتر است چرا که بحث استان ها یک بحث کلان اقتصادی است نه مسائل دیگر. متغیر مهم دیگر نقدینگی است که دولت سیزدهم ادعا می کند منفی است. و این در حالی است که رشد نقدینگی تنها در فروردین ماه منفی شد، اما پس از آن به رشد نگران کننده ای ادامه داد. در واقع بیشتر عواملی که تورم کنونی را ایجاد کرده اند به سختی کار می کنند و کارخانه تولید پول در دولت سیزدهم تنها در فروردین ماه برای مدت کوتاهی تعطیل شد.
یکی دیگر از متغیرهای مهم رشد اقتصادی است که طبق آخرین آمار در سال گذشته 4.4 درصد بوده که عمدتاً ناشی از پایان دوران کرونا و احیای بخش‌هایی از اقتصاد کشور است. این بدان معناست که دولت هیچ اقدامی برای احیای رشد اقتصادی انجام نداده است و اگر تغییری رخ داده است تا پایان دوران کرونا متاثر شده است. در این زمینه بد نیست به ادعای دیگر دولت مبنی بر تخریب ناخواسته رشد اقتصادی اشاره کنیم. دولت به حق مفتخر است که امسال اجازه قطع برق در شهر را نداد و باید از دولت تشکر کرد، اما مشکل اینجاست که برق خانگی به قیمت قطع برق صنعتی قطع نشد، در واقع بخش تولیدی قطع نشد. مطمئناً نشانه هایی از آن در آمارهای اقتصادی آینده وجود دارد.
متغیر مهم دیگر سرمایه گذاری است که طبق آمار نه تنها در حال بهبود است، بلکه هشدار دهنده تر نیز می شود. متغیر دیگری که دولت مدعی موفقیت در آن است، نرخ بیکاری است که طبق آمار منتشر شده از سوی دولت، ادعایی نادرست است. دولت مدعی است که نرخ بیکاری 9.2 درصد کاهش یافته است که درست نیست و بیکاری بدتر شده است. آمارهای مربوط به خالص اشتغال در دولت سیزدهم حاکی از خروج بیش از 100 هزار نفر از بازار کار در سال گذشته است. همچنین دولت مدعی است ساخت یک میلیون و 500 هزار واحد مسکونی را آغاز کرده است که صحت ندارد و یک بازی آماری است. درست مثل مردی که ادعا می کند خودش می تواند کوه دماوند را جابجا کند و پانسمانش را آغاز این کار اعلام می کند.
برعکس قول میده
برخی از سیاستمداران در ایران معمولاً قول هایی می دهند که به آنها عمل نمی کنند. دولت ابراهیم رئیسی که وعده کاهش شکاف جنسیتی در جامعه را داده بود، درست برعکس عمل کرده است. او همچنین قول داد که اینترنت را محدود نکند که باز هم علیه آن اقدام کرد. علاوه بر این، گاهی اوقات دولت ها برخی تصمیمات را آنقدر به تاخیر می اندازند که منافع آنها از بین می رود. دولت سیزدهم برجام را به تعویق انداخت. هنوز سرنوشت مذاکرات مشخص نیست، اما اگر این تصمیم مثلاً در شهریور امسال اجرایی شد، چرا شهریور سال گذشته اجرا نشد؟
در نهایت اگر به عملکرد یک سال گذشته دولت نگاهی بیندازیم، متوجه می شویم که بسیاری از مشکلات کشور نه تنها حل شده، بلکه بر عمق و گستره آن افزوده می شود. ابراهیم رئیسی در این مدت مشکلات زیادی را از نزدیک دیده و مستقیماً در جریان مشکلات قرار گرفته است، اما قطعاً این کافی نیست زیرا انتظار عموم مردم از دولت برای حل مشکلات متعدد کشور است تا باری از دوش برداشته شود. شانه های مردم ..