پاسخ شرق به رئیس جمهور: وضعیت کنونی نفت ایران نه رضایت بخش است و نه اخبار منتشر شده در این باره «خوب» تلقی می شود.

با توجه به اینکه آمار فروش نفت ایران به صورت رسمی منتشر نمی شود، مشخص نیست چند درصد بیشتر از 40 درصد است؟ برای چه دوره ای؟ نسبت به مدت مشابه پارسال؟ از ابتدای تصدی مدیریت؟ در مقایسه با کل تاریخ فروش نفت ایران؟ معلوم نیست این پول چگونه «برگردانده می شود». به دلار و یورو؟ به ین؟ از چه لحاظ مالی؟

عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی در واکنش به این اظهارات گفت: کاهش خبر امیدوارکننده‌ای است، اما در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۲۰، قیمت جهانی نفت و نفت بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است. «بنابراین اگر تلاش نمی‌کردیم، می‌توانستیم در سال گذشته نزدیک به 60 درصد افزایش درآمد حاصل از صادرات داشته باشیم، بنابراین سؤال من از دولت سیزدهم این است که دولت چه کمکی در رفع تحریم‌ها داشته است؟ پاسخ رئیس کل سابق بانک مرکزی یک ایراد جدی دارد چرا که سخنان رئیس کل بانک مرکزی به وضوح به «افزایش صادرات» اشاره دارد نه به قیمت.

شکی نیست که افزایش قیمت نفت در افزایش درآمد کشور نیز تاثیر داشته است. در مجموع درآمدهای نفتی در کشور در نتیجه افزایش فروش و افزایش قیمت ها بیش از چند برابر شده است. اما مهمتر از آن این است که درآمدهای نفتی در دولت سیزدهم جهش قابل توجهی داشته و به طور مرتب پول جمع آوری می شود.» این اولین بار نیست و گزارشی از وضعیت صادرات نفت، پتروشیمی و گاز طبیعی که بر اساس آن فروش نفت منتشر شده است. نسبت به گذشته افزایش یافته و صادرات پتروشیمی در وضعیت خوبی قرار دارد. اگر به عقب برگردید، کلماتی مانند این را خواهید دید، اما عددی وجود ندارد. نه برای فروش، نه برای درآمد.

آیا از کاهش تولید راضی هستید؟

اما اینکه آیا آقای رئیسی نگران است یا خیر، ممکن است به انتظارات او بستگی داشته باشد. بودجه دولت برای فروش نفت 1.3 میلیون بشکه در روز است. این رقم نیمی از فروش نفت ایران در دوره غیرمجاز است. این رقم نیز نزدیک به رقمی است که ایران در دوران تحریم های سنگین قبلی رسما منتشر کرده بود. میانگین صادرات ایران در سال 2013 که تحریم ها سنگین بود، نزدیک به یک میلیون بشکه در روز بود و همه نگران بودند و نه از وضعیت خوب، بلکه از وضعیت بد صحبت می کردند.

از دسامبر 2015 با اجرای توافق برجام این رقم به 2.3 میلیون بشکه رسیده است. ایران بار دیگر تحریم شده و صادرات آن در بازاری که تحت تاثیر اپیدمی تاج قرار گرفته به سطوح بسیار پایینی رسیده است. دسترسی مستقلی به آمار صادرات نفت ایران منتشر شده توسط منابع تجاری دست دوم یا گزارش های ماهانه اوپک وجود ندارد و از آنجایی که دولت نیازی به ارائه ارقام نمی بیند، استفاده از گزارش های رسمی بین المللی مجاز است. از آنجایی که اعلام رقم اولاً هیچ خطری برای صادرات ایران یعنی با اعلام تعدادی مسیر صادراتی ایران ندارد و ثانیاً این آمار در سطح بین المللی با تقریب خوبی قابل محاسبه و قابل ساخت و انتشار است. مثلا آمار ماهانه اوپک. این آمار می گوید میانگین صادرات نفت ایران در سال 2020، 404.5 هزار بشکه بوده است. میانگین تولید در سال جاری 998 میلیون بشکه است. در گزارش سه ماهه سال 2021، تولید نفت ایران نزدیک به 2.3 میلیون بشکه است. یعنی در خوشبینانه ترین حالت و اگر فرض کنیم مصرف داخلی ایران ثابت بماند، به حدود 600 تا 700 هزار بشکه می رسد.

این نیمی از پیش بینی دولت برای صادرات نفت در سال آینده است که به گفته مقامات برای جلوگیری از لغو تحریم ها یا تمدید آن کاهش یافته است. اینکه رئیس دولت در بدترین حالت تیم اقتصادی خودش به نیمی از صادرات نفت ایران راضی است و «نگران نیست» شاید به دلیل سرسری بودن او باشد.

نکته دیگر این است که بر اساس گزارش اوپک، تولید نفت ایران به طور پیوسته در حال کاهش است. احتمال دیگر این است که دولت با این فرض که میانگین صادرات از 400 هزار بشکه به 1.3 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است، توانسته است این تعادل را به میزان قابل توجهی برای 17 روز از سال جدید تغییر دهد. ایران برای این کار باید رقم بسیار بالایی به صادرات خود اضافه کرده باشد. اما اگر اظهارات رئیس دولت را که افزایش 40 درصدی صادرات است در نظر بگیریم، صادرات ایران باید به کمی بیش از 600 هزار بشکه در روز می رسید که با آمار آژانس بین المللی انرژی نیز مطابقت دارد. باز هم مشخص نیست که چرا رئیس جمهور از این بابت نگران نیست. تولید نفت عراق که در جدول آماری اوپک به ترتیب حروف الفبا کمتر از ایران است، ۴ میلیون و ۲۹۰ هزار بشکه در روز است. یک دهه پیش، تولید عراق جایگاه امروز ایران بود. رضایت از جایگزینی ایران با عراق جنگ زده و تحریم شده برای یک دهه نیاز به توضیح بیشتری دارد.

نیت های از دست رفته

مشکل دیگر مقاصد صادراتی ایران است. گذشته از این واقعیت که صادرات نقاب ایران در دهه 1950 به اوج خود رسید، مشتریان نفت ایران نیز تغییر کرده اند. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ۶۲ درصد نفت ایران به چین و سوریه و ۲۲ درصد به مالزی می‌رود که طبق برخی منابع تجاری باید چین نیز گزارش شود. یعنی تقریباً تمام نفت ایران به چین و سوریه می رود و البته نه به پالایشگاه های بزرگ صنعتی بین المللی چین، بلکه به پالایشگاه هایی در شهرهای کوچک منزوی و بدون ارتباط با بازارهای جهانی می رود که ترسی از تحریم ندارند. مقصد صادراتی به همان اندازه برای صادرات مهم است. صادرات به کشورهای عمده مصرف کننده مانند چین و هند اولین آرزوی هر کشور نفتی است، اما نه به این شکل و نه به این میزان.

عربستان سعودی اکنون با تامین نفت استراتژیک چین، نه یک پالایشگاه شهری دورافتاده، در صدر فهرست صادرکنندگان چین قرار دارد. هند که بزرگترین محرک تقاضای نفت طی یک تا دو دهه آینده گزارش شده است، واردات نفت از ایران را به صفر رسانده است. داشتن سهمی از بازار بزرگ اروپا از دیرباز یک رویا بوده است. وضعیت کنونی نفت ایران نه رضایت بخش است و نه اخبار آن “خوب” تلقی می شود. همه اینها بدون در نظر گرفتن نیاز مبرم ایران به سرمایه گذاری برای حفظ همین میزان تولید و همچنین بدون نگاه و چشمی همراه با تغییرات مثبت است.