تعداد پزشکان و پرستارانی که در سال گذشته از کشور خارج شده اند بالغ بر 10 هزار نفر است، پیش از این خروج و مهاجرت پزشکان در رده پزشکان عمومی در سطح بالاتری قرار داشت اما اکنون متخصصان گوی سبقت را ربوده اند.
در تحولات اخیر در جامعه پزشکی، تمایل متخصصان به مهاجرت از پزشکان عمومی پیشی گرفته است. این در حالی است که تعداد پزشکان از زمان کرونا و محدودیت های سفر دو برابر شده است. این تعداد بین 6 تا 10 هزار پزشک متغیر است. این بلاتکلیفی به دلیل عدم انتشار آمار از سوی نهادهای رسمی است.
تعداد پزشکان و پرستارانی که در سال گذشته از کشور خارج شده اند بیش از 10 هزار نفر است، پیش از این خروج و مهاجرت پزشکان در رده پزشکان عمومی در سطح بالاتری قرار داشت، اما اکنون متخصصان گوی سبقت را ربوده و تعداد آنها را ربوده اند. افزایش یافته و میانگین سنی متقاضیان نیز افزایش یافته است. در عین حال صندلی های ویژه ای که برای آن می جنگیدند سال گذشته خالی ماند. یعنی تا 10-5 سال آینده پرورش مجبور به توقف می شود و تولید کارشناسی نخواهیم داشت. از سال گذشته رئیس سازمان نظام پزشکی کشور اعلام کرد که تا 5 سال آینده در کشور متخصص قلب و اطفال نخواهیم داشت، اما تعدادی از پزشکان به «دنیای اقتصاد» گفتند که وضعیت شهرها و شهرهای کوچک در حال وقوع است. در حال حاضر از نظر تعداد و توزیع متخصصان بد است و نگران کننده است.
هفته گذشته دکتر منصور جعفری نمین رئیس شورای هماهنگی نظام پزشکی کشور از مهاجرت بیش از 800 ماما به خارج از کشور در سال گذشته خبر داد. جامعه پزشکی مشکلات اقتصادی را یکی از مهم ترین دلایل این مهاجرت می داند از این رو وی از دولت و مجلس خواست تا با ایجاد شغل و درآمد مناسب و ایجاد امنیت شغلی از خروج این سرمایه های ملی جلوگیری کنند.
او البته احساس می کرد که جایگاه واقعی ماماها در اجرای طرح پزشک خانواده و تیم سلامت خانواده دیده نمی شود. رئیس شورای هماهنگی نظام پزشکی کشور نیز مانند سایر گروه های پزشکان معتقد است مشکلات اقتصادی ریشه در مهاجرت پزشکان دارد و باید حقوق و هزینه از هم جدا شود اما این موضوع در ابلاغیه به چشم نمی خورد. قانون تعرفه پزشک و به همین دلیل سازمان نظام پزشکی. کشور مخالفت صریح خود را با تعرفه ابلاغی اعلام کرده و این موضوع از سوی دولت و مجلس برای تغییر تعرفه در حال پیگیری است.
قبل از مهاجرت متخصصان از پزشکان عمومی
همه زمینه ها برای مهاجرت قابل اجرا نیستند. در واقع کشور میزبان اذیت نمی شود و استقبال نمی شود. در مورد پزشکی، در حالی که میزبانان آمریکایی و اروپایی از آنها استقبال کردند، هرگز نتوانستند جایگاه خود را در ایران پیدا کنند. به همین دلیل تمایل متخصصان به مهاجرت کمتر است. به خصوص که باید دوره تخصصی جدید می گذراندند و این سوال برای همه سنین مناسب نیست. یعنی وقتی انسان باید به دنبال پول باشد، مخصوصاً به عنوان یک مهاجر، دوباره باید دروس عمومی و تخصصی را بگذراند.
اما مهاجرت پرستاران، ماماها و پزشکان عمومی از قبل در بازار وجود داشت. مبحث گذراندن دوره زبان و مدرک آن چندان سخت و دور از دسترس پزشکان نبود، اما در سال های اخیر شرایط هم میزبان و هم میهمان تغییر کرده است. همه‌گیری کووید 19، تخریب پرسنل بهداشتی در سراسر جهان باعث شده است که آغوشی برای پذیرش این گروه و حتی در نظر گرفتن شرایط ملایم برای آنها باز شود. در عین حال شرایط اقتصادی و عدم قدردانی در این کشور باعث شد که پزشکان این فرصت را قدر بدانند و از آن استقبال کنند.
آخرین آمار رسمی منتشر شده مربوط به سال 2018 و همزمان با آغاز اپیدمی کرونا است. امسال مهاجرت سه هزار نفر به ثبت رسیده است. این عددی است که دو هفته پیش دکتر پکمر، نماینده مجلس نیز اعلام کرد و نسبت به آن ابراز نگرانی کرد. دکتر رضا لاری پور سخنگوی سازمان نظام پزشکی کشور در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» ضمن اینکه ارائه هر گونه اعداد و ارقام در خصوص مهاجرت پزشکان را محرمانه و نامشخص می داند، اما تعداد خروجی دو برابر این اعداد باشد.
یک متخصص پزشکی که ترجیح می دهد نامش فاش نشود، می گوید: «آمار مهاجرت تا پایان سال 2018 برابر با سه هزار پزشک بود. در سال 1400 معادل 5 هزار پزشک مهاجرت کردند.» یعنی تا پایان سال 1400 در مجموع 8 هزار پزشک مهاجرت کرده اند که به گفته وی با احتساب مهاجرت جامعه پرستاری این تعداد از 10 هزار نفر فراتر می رود و با بیان اینکه روند رو به افزایش مهاجرت پزشکان از سال 1398 آغاز شده است، می گوید: در حوزه پزشکی و پزشکانی که هستند. با نظارت سازمان نظام پزشکی کشور، مهاجرت پرسنل پزشکی نسبت به سال 1397 که سال قبل از کرونا است، افزایش نداشتن سوابق کیفری داشته است. حداقل دو برابر بیشتر است.” در این شرایط می توان پیش بینی کرد که اگر سال 2018 پایه باشد، حدود 6 هزار نفر و اگر سال 1400 باشد، حدود 10 هزار پزشک در سال گذشته مهاجرت کرده یا وضعیت خوبی کسب کرده اند.
به گفته وی، دلیل رکود مهاجرت در سال های 1998 تا 1401، عدم پذیرش مهاجرت از بسیاری از کشورها و کاهش سفر بود، اما با باز شدن فضا، مهاجرت مجددا افزایش یافت. این افزایش مربوط به سال گذشته است.
لاری پور دلایل مهاجرت پزشکان را در درجه اول اقتصادی می داند، اما مشکلات دیگری را هم ذکر می کند: «عدم امکان استخدام بسیاری از فارغ التحصیلان پزشکی در مکان مناسب. برخی از این افراد به دلیل اینکه موقعیت مناسبی در کشور وجود ندارد تصمیم به خروج می گیرند. علاوه بر این، نبود شرایط و انگیزه های لازم برای بقا و نگهداری کادر پزشکی در کشور از دیگر دلایل این مهاجرت است.
به گفته وی، فراهم شدن امکانات و تسهیلات فراوان برای دسترسی آسان در کشورهای مختلف جهان به ویژه برای جذب نخبگان ایرانی از دیگر عوامل تسهیل کننده است. به گونه ای که قبلاً آزمایش و نتیجه آزمایش را می خواستند، اما بسیاری از ایالت ها این نتیجه را هنگام گرفتن پزشک حذف کرده اند. علاوه بر این، ساده‌سازی بوروکراسی اداری پیچیده قبلی موضوعی است که مهاجرت را تسهیل کرده است. هزینه تحصیل و آموزش یک پزشک عمومی حدود 80000 تا 100000 دلار است. این قیمت قبلاً در ایران پرداخت شده است و اکنون در دوره برداشت، سایر کشورها می توانند با ایجاد شرایط برای استخدام کارشناسان ایرانی، آنها را جذب کنند. البته لاری پور تاکید می کند که میزان ترک تحصیل از جامعه پزشکی در عین اینکه عدد قابل توجهی است، در مقایسه با برخی از رشته های مهندسی در دانشگاه های برتر کشور، عدد پایینی است. در حال حاضر 15000 دستیار در کشور مشغول خدمت هستند و سالانه نزدیک به 9000 دانشجوی پزشکی وارد دانشگاه های ما می شوند. در عین حال با شیب کمی از کشور خارج می شوند.
بالا بردن سن مهاجرت و افراد حرفه ای
از جمله مسائل نگران کننده می توان به افزایش میانگین سنی مهاجران و تغییر درصد پزشکان عمومی به متخصصان اشاره کرد.
دکتر لاری پور می گوید: «به محض فارغ التحصیلی، قدم های او به سمت مهاجرت آغاز می شود. در چند سال گذشته، میانگین سنی افرادی که کشور را ترک کرده اند زیر 35 سال بوده است و این میانگین در حال افزایش است. این تغییر به این معناست که بسیاری از پزشکانی که ثبات کاری در کشور داشتند، به دلیل برهم خوردن این ثبات یا داشتن رتبه و جایگاهی که در کشور استحقاق آن را دارند، جذب کشورهای دیگر شده اند و یا در کشورهای دیگر سمت هایی دارند که برای آن ایجاد کرده اند. به گفته دکتر میم، این افراد کسانی هستند که ذخیره مالی مطمئنی برای مهاجرت دارند و در عین حال می توانند با درآمد مناسب و قابل قبول در یک کشور دیگر در موقعیت حرفه ای خود باشند. موضوع مهاجرت و موج صعودی آن ذاتاً هشداردهنده است، اما مشکل مهم‌تر خالی شدن کشور توسط نخبگان و گروه‌هایی است که حضور و فعالیت‌شان با سلامت مردم مرتبط است.
سخنگوی سازمان نظام سلامت گفت: نگرانی ما برای آینده این است که سلامت مردم تغییر نکند و با درمان بی کیفیت مواجه نشوند یا از سوی دیگر در شرایطی غیر از وضعیت فعلی قرار نگیریم. خودکفایی که در آن همه روش های درمانی را می توان به صورت داخلی انجام داد. ما باید در آینده نه چندان دور از این پزشکان ایرانی در کشورهای دیگر استفاده کنیم.»