طرح افزایش سن بازنشستگی در برنامه هفتم در شرایطی مطرح شد که بحران صندوق بازنشستگی در ماه های اخیر بسیار خبرساز شده است. بسیاری از کارشناسان اقتصادی در این زمینه هشدار داده اند که با رسیدن نسل 50 تا 60 ساله به سن بازنشستگی، دولت نیاز به راهکارهایی برای جلوگیری از بروز فاجعه در صندوق بازنشستگی کشوری دارد.
حال سوال این است که آیا طرح افزایش سن بازنشستگی می تواند منجر به رفع مشکلات شود؟ این طرح چه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت؟ آیا این طرح به نتایج مثبتی منجر می شود یا مشکلات جدیدی ایجاد می کند؟ فرارو برای پاسخ به این پرسش‌ها با مرتضی افگه، اقتصاددان و سومیا توحیدلو، جامعه‌شناس گفت‌وگو کرده است:
ما با استانداردهای بین المللی سن بازنشستگی فاصله داریم
افزایش سن بازنشستگی؛ بندبازی از کارکنان تیغ دولبه درباره دلایل تصمیم دولت مبنی بر افزایش سن بازنشستگی در کشور گفت: دولت به دلیل اقدامات نادرست و نادرستی که انجام داده و تحریم ها به همراه دارد از کمبود درآمد رنج می برد. برای کسب درآمد به هر وسیله ای متوسل شوید. صندوق های بازنشستگی در کشور نیز به شدت درگیر این بحران هستند. متاسفانه در کشور ما اصل بر شایسته سالاری نیست و در نتیجه مدیران و کارکنان بر اساس معیارهای سیاسی انتخاب می شوند. صندوق‌های بازنشستگی در سه دهه گذشته به درستی مدیریت نشده‌اند و پول‌های پس‌انداز شده توسط کارکنان برای بازنشستگی سرمایه‌گذاری و استفاده مناسبی نشده است. در نتیجه اکنون دولت به صندوق ها کمک می کند.»
وی افزود: هر چه افراد بیشتر کار کنند، درآمدشان بیشتر می شود و هر چه جوان تر باشند، درآمد کمتری دارند. در شرایط کنونی که دولت درگیر مشکلات شدید اقتصادی است، این افزایش سن بازنشستگی با هدف افزایش درآمد و کاهش هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی صورت می‌گیرد. در شرایطی که این تعداد جوان بیکار داریم، افزایش سن بازنشستگی به معنای حفظ سطح بیکاری جوانان است. به طور کلی فرض بر این است که با افزایش سن و بازنشستگی کارکنان، جوانان جذب بازار کار می شوند، اما با این تصمیم جدید، سرعت اشتغال جوانان کاهش می یابد و در عین حال با افزایش نرخ اجتماعی مواجه خواهیم شد. و آسیب های اقتصادی و اکنون بدون اجرای این قانون، جوانان انتظار فرصت شغلی مناسبی ندارند، چه رسد به اجرای چنین قانونی. افزایش نرخ بیکاری منجر به افزایش تنش های اجتماعی و سیاسی، مشکلات زناشویی، افزایش جرم و جنایت و پیامدهای جامعه شناختی می شود.
این کارشناس اقتصادی در خصوص راهکارهای جایگزین برای افزایش سن بازنشستگی کشور گفت: دولت باید در رویکرد خود به مشکلات تغییرات اساسی ایجاد کند زیرا با همین فرمول های ساده ای که برخی اقتصاددانان مطرح می کنند مشکلات اقتصادی ما حل نمی شود. ما باید به سمت انتخاب شایسته از وزیر به سمت مدیران و کارکنان قطعه حرکت کنیم زیرا این روند ناکارآمد ما را همچنان به درآمد نفت وابسته می کند. قبل از تحریم ها، این مشکلات کمتر به چشم می آمد، زیرا ناکارآمدی ها و کسری ها با درآمدهای نفتی جبران می شد. راه حل سنتی این است که دولت به سمت رفع تحریم ها و افزایش درآمدهای نفتی حرکت کند. در واقع دولت باید طبق معمول به صندوق های بازنشستگی با درآمدهای نفتی کمک کند. در این تصمیم ما همیشه وابسته به درآمد نفتی هستیم و از این زاویه همیشه آسیب می بینیم. راهکار دیگر تغییر نظام فکری و ساختارهای انتصاب و انتخاب مدیران است تا شاهد افزایش رونق تولید در کشور باشیم که خود منجر به افزایش اشتغال و رشد درآمد می شود و مشکلات برطرف می شود. “
وی در خصوص پیامدهای ورود ایران به دوران سالمندی و تصمیمات سایر کشورها برای مقابله با این وضعیت نسبت به ایران، گفت: هنوز وارد مرحله سالمندی نشده ایم و حداقل دو دهه فرصت داریم تا به این مرحله برسیم. تعدادی دیگر از کشورها، از جمله ژاپن، فناوری و هوش مصنوعی را جایگزین نیروی انسانی کرده اند. برخی کشورهای اروپایی نیز از ورود مهاجران برای جبران کمبود نیروی کار استقبال می کنند. علاوه بر این موارد، برخی کشورها سن بازنشستگی را نیز افزایش داده‌اند، اما افزایش ارگونومی محیط کار و توسعه فناوری به نیروی کار و ارتقای بهره‌وری کمک می‌کند».
افکه تاکید کرد: «این شرایط اساساً با ساختار مشکل ساز سیستم اشتغال کشور ما قابل مقایسه نیست.» حتی نیروی کار مهاجر به کشور ما اغلب شامل نیروی کار افغانی می شود که هیچ مهارت و تجربه خاصی ندارند و آماده کار ساده و سطح پایین هستند. بنابراین مقایسه شرایط ایران با سایر کشورها از اساس اشتباه است و نمی توانیم الگوی کشورهای پیشرفته را برای ایران اعمال کنیم. یا باید مشکلات را ریشه ای حل کنیم یا باید همان روند معیوب و معیوب را تحمل کنیم.»
تقابل ارتش بیکار کشور با سالمندان کارگر!
افزایش سن بازنشستگی؛ بندبازی درباره دلایل تصمیم دولت برای افزایش سن بازنشستگی گفت: بحث سن بازنشستگی متاثر از بحران صندوق بازنشستگی است. به نظر می رسد که دولت این مدل ساختاری را به تبعیت از کشورهای دارای جمعیت سالخورده مانند چین اتخاذ می کند. یک دلیل بسیار بزرگ برای چنین تصمیماتی این است که پنجره جمعیتی ما در حال بسته شدن است و از طرفی نرخ رشد جمعیت ما در واقع پایین است و با این قاعده به این محور نگاه می کنیم که در بیست سال آینده رسماً خواهیم داشت. این جمعیت پیر نیازهای خدمات انسانی را برآورده نخواهد کرد.
وی در تشریح تفاوت دو گروه مخالف و موافق با افزایش سن بازنشستگی گفت: افرادی که در شرکت های خصوصی مشغول به کار هستند به اندازه کارکنان دولتی به موضوع بازنشستگی دلبستگی نشان نمی دهند. ما با پدیده بازگشت بازنشستگان به کار مواجه هستیم که این خود پدیده مهمی است. از نظر اجتماعی، داستان بازنشستگی دو جنبه دارد. از یک سو، برخی از کارمندان از افزایش سن بازنشستگی استقبال می کنند. آنها از ترک محل کار ناراحت هستند. به همین دلیل است که ما با بحران افرادی مواجه هستیم که می خواهند به جای بازنشستگی در محل کار بمانند. واقعیت جامعه ما این است که برخی از کارمندان می خواهند پس از سن بازنشستگی به کار ادامه دهند. اما برخی دیگر مخالف افزایش سن بازنشستگی هستند. جنبه منفی افزایش سن بازنشستگی از مقوله اقتصادی ناشی می شود.
این نظرسنجی با اشاره به دلایل نارضایتی مردم از افزایش سن بازنشستگی گفت: خانواده ای که با حقوق کارگر زندگی می کند چقدر درآمد دارد که به راحتی از حقوق بازنشستگی بگذرد؟ افراد مخالف افزایش سن بازنشستگی نگران کاهش ارزش پولی هستند که در دوران بازنشستگی به آنها ارائه می شود. به همین دلیل آنها قصد دارند سرمایه گذاری را که انجام داده اند در اسرع وقت به دست آورند. به دلیل شرایط اقتصادی بسیاری از افراد سرمایه و پس انداز ندارند و تنها چیزی که دارند شماره صندوق بازنشستگی است. هر سال که می گذرد سرمایه مستمری ها کاهش می یابد و این خود یک نارضایتی اجتماعی بزرگ است. گلایه دیگر این است که شرایط زندگی مردم در هر سال متفاوت است. مردم با فرزندان و نوه ها سر و کار دارند و خانواده بزرگتری دارند. همچنین سبک زندگی و سلامت آنها تغییر خواهد کرد و ترجیح می دهند در سنین پایین تر به نقطه امن بازنشستگی برسند.»
وی در تشریح پیامدهای سالمندی و افزایش میانگین سنی جامعه گفت: سالمندی در کشور ما حدود بیست تا بیست و پنج سال آینده است. از دهه شصت تا کنون با طیف وسیعی از افراد مواجه بوده ایم که به دلایلی نتوانسته اند به چرخه کاری در کشور بپیوندند. به همین دلیل مشعل داران بیکار و قلابی زیادی در کشور داریم. کار تاکسی اینترنتی اگرچه شغل محسوب می شود اما شغل ثابت و مطمئنی نیست.
یکی از اعضای تیم علمی پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی در خصوص تاثیر افزایش سن بازنشستگی بر جمعیت بیکار ایران گفت: ایران با گروه بزرگی از مردم مواجه است که پشت دیوار اشتغال هستند، آیا این گروه باید پشت دیوار بمانید و منتظر بمانید و چه بروند، دولت برنامه ای برای آوردن آنها ندارد زیرا همیشه صحبت از کوچک شدن دولت است. با این ارتش بیکاری که در کشور داریم، افزایش سن بازنشستگی باعث ایجاد نارضایتی در همه طیف ها می شود. اگر از نیروهای جوان و مستعد به بهانه افزایش سن بازنشستگی استفاده نکنیم از نظر مدیریتی عملا سدی در مقابل اشتغال جوانان ایجاد کرده ایم. دهه گذشته بهترین زمان برای باز کردن پنجره جمعیتی بود، زیرا این موانع فرصت ظهور را برای جوانان سلب می کرد. نسل اول و دوم ما نه تنها تا سن 65 سالگی، بلکه تا 80 سالگی در ادارات به کار خود ادامه دادند. بنابراین بازنشستگی یک شوخی بزرگ است.”
وی افزود: یکی از مشکلات این است که اگر در این 20 سال به سمت پیری برویم، این نیروی جوان ما که در دو دهه آینده بین 60 تا 65 سال خواهد بود و لازم است اگر بمانند. آنها با مدت طولانی تری حتی فرصت ورود به نظام کار کشور را ندارند. کاهش سرعت ورود نسل جوان به بازار کار نیز یکی از معضلات مهم اجتماعی است. به نظر می رسد دولت نه تنها دهه 60 را نادیده می گیرد، بلکه دهه 70 را نیز به لیست عدم تماشای خود اضافه می کند.