کشورهای ثروتمند خلیج فارس و وابستگی های آنها ممکن است به دنبال کاهش نفوذ ایران بر سوریه از طریق بهبود روابط با دمشق و همکاری با تهران باشند، اما همانطور که آرون لوند، یکی از تحلیلگران اندیشکده Century International، در آژانس تحقیقات دفاعی، این اولین مورد نیست. سوئد گفت زمانی که چنین تلاشی انجام شده است.
الن یوانس در فارین پالیسی نوشت: حضور بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در نشست اتحادیه عرب در 19 می، نتیجه تلاش یک ماهه برای بازگرداندن او و کشورش به سیاست و اقتصاد خاورمیانه بود. اگرچه آمریکا به مخالفت با اسد ادامه داد و این روند را تشویق نکرد، اما آنچه انجام شد تنها به دلیل کاهش نفوذ آمریکا (در مقایسه با چین و روسیه) در منطقه نبود. بلکه نتیجه تغییر اولویت های کشورهای منطقه است. اگرچه برخی از بازیگران منطقه، به ویژه قطر، در برابر بهبود روابط با رژیم اسد مقاومت کرده اند، برخی دیگر مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی پس از سال ها حمایت مالی از شبه نظامیان ضد اسد به عمل گرایی روی آورده اند.
در ادامه این مقاله آمده است: برخی از کشورهای منطقه مانند عمان و عراق هرگز روابط خود را با رژیم اسد قطع نکرده اند. در سال 2018، امارات با بازگشایی سفارت خود در دمشق، پایتخت سوریه، کارزار عادی سازی روابط را آغاز کرد. اردن همچنین تلاش هایی برای همکاری با سوریه در زمینه امنیت مرزی انجام داده است، اما ثروت و قدرت منطقه ای عربستان سعودی و امارات متحده عربی تأثیر بیشتری بر توسعه منطقه ای دارد. دولت عربستان سعودی از اسد برای شرکت در نشست اتحادیه عرب در ریاض دعوت کرده است و ممکن است قاهره را برای عادی سازی روابط با دمشق تحت فشار قرار دهد.
جورجیو کافیرو، مدیرعامل شرکت تحلیلی دولتی خلیج فارس، گفت: «از آنجایی که کشورهای عربی مانند امارات و عربستان سعودی به دنبال اعلام استقلال از واشنگتن و تنوع بخشیدن به مشارکت های خود در صحنه بین المللی هستند، روابط ابوظبی و ریاض با روسیه برای این هیئت مهم است. مدیریت امارات و عربستان سعودی اهمیت فزاینده ای پیدا می کند.
وی افزود: عادی سازی روابط با سوریه، نزدیک شدن این اعضا به یکدیگر. [شورای همکاری خلیج فارس]این به مسکو کمک می کند، اما البته این تنها انگیزه آنها برای گرم کردن روابط با دمشق نیست.
در واقع، سوریه صرفاً یک میدان جنگ سرد قرن بیست و یکمی برای ایالات متحده از یک طرف و روسیه و چین از سوی دیگر نیست، بلکه در مرکز ثبات و مسائل امنیتی منطقه ای، در طیفی از موضوعات، از تجارت مواد مخدر تا طیف وسیعی از موضوعات است. از مدیریت روابط با ایران.
اسد از زمانی که دولتش شروع به سرکوب اعتراضات داخلی در جریان بهار عربی کرد، در سطح بین المللی منزوی شده است. اما انزوای او در سال 2019 با اعمال تحریم‌های سزارین توسط آمریکا تشدید شد. قانون تحریم‌های سزار افراد و نهادهایی را هدف قرار می‌دهد که با دولت سوریه مراودات تجاری داشتند، از جمله مشاغل در صنعت نفت و گاز طبیعی. بر اساس گزارش نیویورک تایمز، اقتصاد سوریه در سال 2020 در بحران عمیقی قرار داشت و حدود 80 درصد مردم در فقر و 40 درصد از شهروندان بیکار بودند. تحریم ها، یک دهه جنگ و شورش تروریست ها و بحران اقتصادی منطقه ای اقتصاد سوریه را نابود کرده است.
اقتصاد بحران زده و منزوی راه را برای تجارت غیرقانونی مواد مخدر در سوریه باز کرد و همچنین نفوذ ایران و روسیه را در این کشور تقویت کرد.
سال گذشته، مؤسسه نیولاین گزارشی درباره تلاش‌های اردن برای عادی‌سازی روابط با سوریه منتشر کرد و چالش‌های این تلاش‌ها، به‌ویژه در رابطه با تجارت کاپتاگون را تشریح کرد. اگرچه تعیین جزئیات دقیق تولید و تجارت Captagon دشوار است، اما احتمالاً این ماده میلیاردها دلار سود ایجاد می کند.
کرم شعار، تحلیلگر مستقل سیاست و اقتصاد سوریه گفت: تخمین دقیق این رقم دشوار است، اما با توجه به اینکه ارزش بازار این صنعت بیش از 10 میلیارد دلار است، معتقدم جیب دولت اسد کمتر است. وی افزود: مهم نیست که چگونه به این موضوع نگاه کنید، درآمد آن از صادرات مشروع سوریه بیشتر است و این نقش محوری در نگاه کشورهای منطقه به سوریه و نحوه برخورد با آن دارد.
این محموله ها عمدتاً از اردن و لبنان عبور می کنند و در سراسر منطقه سفر می کنند، اما عربستان سعودی بیشترین تعداد کشفیات را از سال 2015 تا 2019 گزارش کرده است. بر اساس گزارش سال 2021 سازمان ملل، عربستان سعودی از کشف نزدیک به 146 میلیون بسته در سال 2019 خبر داده است. این رقم بسیار بالاتر از 23 میلیون بسته موجود در اردن است. اگرچه کشورهای عربی ممکن است امیدوار باشند که تجارت غیرقانونی کاپتاگون را از طریق مذاکره با دمشق و سرمایه گذاری در اقتصاد قانونی سوریه کنترل کنند.
همچنین کشورهای ثروتمند خلیج فارس و کشورهای وابسته به آنها ممکن است با بهبود روابط با دمشق و همکاری با تهران به دنبال کاهش نفوذ ایران بر سوریه باشند، اما به گفته آرون لوند، یکی از تحلیلگران تانک «سنتوری اینترنشنال»، در آژانس تحقیقاتی دفاع سوئد گفت که این اولین بار نیست که چنین تلاش هایی انجام می شود.
لوند در مصاحبه‌ای گفت: قبل از جنگ، تلاش‌های متعددی برای «محور کردن» سوریه از ایران و وارد شدن به حوزه تحت رهبری عربستان سعودی انجام شد، اما کشورهایی که این مانور را انجام می‌دهند، بارها و بارها شکست خوردند و فکر می‌کنم. که احتمالاً این بار اول از همه متوجه شده اند که اسد از مشکلات اصلی مانند ایران دست بر نمی دارد. او به ایران نیاز دارد و از تهران فاصله نخواهد گرفت. آنها همچنین متوجه شدند که او مذاکره کننده قابل اعتمادی نخواهد بود که هر آنچه را که قول داده است انجام دهد.
ایران و سوریه چندین دهه است که رابطه عجیبی با هم دارند. در حالی که جمهوری اسلامی و رژیم اسما سکولار اسد ممکن است در ظاهر اشتراکات کمی داشته باشند، آنها مدتهاست که ایدئولوژی های مشابهی درباره اسرائیل و ایالات متحده و نفوذ آنها در منطقه دارند.
در سال 1982، ایران به سوریه علیه اسرائیل کمک نظامی کرد و وابستگی متقابل طولانی بین دو کشور را آغاز کرد. ایران تسلیحات، آموزش و سایر کمک های نظامی به دولت سوریه برای مقابله با اسرائیل و در طول جنگ داخلی برای مبارزه با گروه های مخالف اسد ارائه کرد. علاوه بر این، سوریه یک مسیر ترانزیتی کلیدی برای انتقال تسلیحات و تدارکات از ایران به حزب الله لبنان است.
در سال 2006، ایران و سوریه یک پیمان دفاعی متقابل امضا کردند که در آن زمان چیزی بیش از یک نمایش به نظر می رسید. با این حال، در طول جنگ داخلی سوریه، کمک های ایران و روسیه عملاً به نفع رژیم اسد بود. همچنین قبل از جنگ داخلی، ایران از اقتصاد آزاد سوریه استفاده کرد و در سال 2007 میلیاردها دلار در زیرساخت ها و پروژه های دیگر سرمایه گذاری کرد. به گزارش رویترز، ایران در سال 2015 یک خط اعتباری یک میلیارد دلاری و در سال 2013 خط اعتباری به سوریه ارائه کرد. 3.6 میلیارد دلار برای خرید کالاهایی مانند سوخت و محصولات مصرفی، از جمله مواد غذایی.
تهران دوباره در سوریه سرمایه گذاری می کند. دو کشور اوایل ماه جاری توافقنامه‌های زیرساختی و تجاری چند ساله امضا کردند. به عنوان یکی از عوامل کلیدی که رژیم اسد را در 12 سال گذشته حفظ کرده است، بعید است ایران موقعیت پیشرو خود را در دولت سوریه از دست بدهد.
ناتاشا هال، کارشناس ارشد برنامه خاورمیانه در اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی گفت: ایران در سوریه جای پای محکمی دارد. آنها به جایی نمی روند.”
سایر کشورها ممکن است در آینده فرصت هایی برای کسب درآمد از بازسازی سوریه ببینند. سوریه پس از یک دهه جنگ و همچنین زلزله های ویرانگر اخیر در مرز ترکیه و سوریه که بخش اعظمی از کشور را ویران کرده است، نیازمند بازسازی است. به ویژه امارات ممکن است فرصت هایی را برای پروژه های ساختمانی در آنجا ببیند.
در نهایت، ثبات سیاسی که عربستان سعودی و امارات در سوریه به دنبال آن هستند، ثبات سیاسی در قالب استبداد و خودکامگی است که اکنون به هنجار منطقه ای تبدیل شده است. اگرچه رهبرانی مانند محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، مانند اسد به کشتار دسته جمعی متوسل نشده اند، اما هیچ یک از کشورهایی که به دنبال تجدید روابط با سوریه هستند، دموکراتیک نیستند. از برخی جهات، استقبال از بازگشت اسد به صحنه نشان دهنده پایان سخت و تلخ بهار عربی است.
اما هنوز کشورهایی در منطقه هستند که هنوز از اسد استقبال نکرده اند. قطر و مصر به ویژه دلایل خاص خود را برای اتخاذ مواضع دوجانبه در مورد سوریه دارند.
قطر مهمترین و بزرگترین مانع پذیرش مجدد سوریه در منطقه است. همانطور که کافیرو در مقاله اخیر خود در اندیشکده آمریکایی استیمسون سنتر اشاره کرد، به نظر می رسد یکی از دلایلی که قطر این موضع را در قبال سوریه اتخاذ کرده است، تمایل این کشور به حفظ روابط خود با ایالات متحده و غرب است، اما فراتر از آن، قطر است. به طور واضح و مؤثر از نیروهای ضد اسد حمایت کرده است. علاوه بر این، پس از تحمل محاصره ای که امارات متحده عربی علیه آن در سال 2017 به راه انداخت، قطر کمتر در برابر فشار قدرت های خلیج فارس سر فرود آورد. این بحران در سال 2021 حل شد، اما قطر از این محاصره خارج شد و اتحادش با آمریکا تقویت شد. فشار ترکیه و ایران ممکن است در نهایت قطر را به پذیرش آشتی با سوریه وادار کند.
دارین خلیفه، تحلیلگر ارشد سوریه در گروه بین المللی بحران، در ایمیلی درباره مصر نوشت: به نظر نمی رسد که سیسی اهداف خاصی از عادی سازی روابط با اسد داشته باشد، اما قاهره مدتی است که تمایلی به رد این ایده ندارد. رژیم منطقه ای که از حکومت اقتدارگرا و خشونت ناراحت شده است.»
این تحلیلگر افزود: «با این حال، سیسی تمایلی به برداشتن گام‌های یکجانبه علیه اسد ندارد، که بخشی از رویکرد کلی محتاطانه سیاست خارجی او است که هدف آن حفظ تعادل با همه بازیگران کلیدی منطقه‌ای و بین‌المللی است».
مصر همچنین ممکن است در ازای تجدید روابط با اسد از حامیان سعودی و اماراتی خود کمک مالی دریافت کند. اگرچه مقامات مصری با همتایان سوری خود دیدار کرده اند، اما هیچ اطلاعیه رسمی در مورد نتیجه این دیدارها اعلام نشده است.
ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا به صراحت اعلام کرده اند که علاقه ای به روابط با دمشق ندارند و تحریم های سوریه را لغو نخواهند کرد، اما دیپلمات ها در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا گفتند که با این حال، اروپا و آمریکا نمی خواهند مانع از بازسازی روابط شوند، کشورهای دیگر باید در کنار سوریه بایستند.
روند عادی سازی به رژیم اسد مشروعیت می بخشد، و اگرچه کشورهای منطقه انتظارات خود را برای عادی سازی روابط با سوریه افزایش داده اند – دمشق برای جلوگیری از نقل و انتقالات کاپتاگون، بازگشت پناهجویان، مدیریت خشونت در مرزها و جدایی از ایران – اما وجود دارد. در حال حاضر هیچ جدول زمانی، هیچ معیاری برای موفقیت، و هیچ مکانیسم اجرایی برای اطمینان از تغییر رفتار رژیم اسد نسبت به همسایگان یا مردم سوریه وجود ندارد.