آیا بانک‌ها در برابر عرضه اسکناس به دلیل کمپین پول‌زدایی اخیر مقاومت می‌کنند؟
گروه اقتصادی
در فاصله یک ماه مانده به پایان سال و همزمان با اوج خرید بایرام، گزارش های میدانی و گلایه های مردمی «اعتماد» حکایت از کمبود یا نبود «نقد» در دستگاه های خودپرداز دارد. خبرنگار اعتماد طی چند روز گذشته با تماس های مردمی از شهرهای مختلف مواجه شد که از کمبود پول در دستگاه های خودپرداز بانک ها گلایه داشتند. یکی از شهروندان رشت مرکز استان گیلان می گوید با مراجعه به چندین دستگاه خودپرداز در نقاط مختلف شهر نتوانسته است پول نقد دریافت کند. یکی دیگر از شهروندان شهرستان لنگرود می گوید: مردم این شهر برای دریافت پول نقد مجبورند بین شهرها رفت و آمد کنند. یکی دیگر از شهروندان اصفهانی میگوید در دستگاه‌های خودپرداز کمبود نقدینگی وجود دارد و در برخی ساعات شبانه روز به هیچ وجه پول نقد دریافت نمی‌شود. «تراست» با چند شماره تلفن شهروندان در بندرعباس، زاهدان و سنندج تماس گرفت و از شهروندان پرسید که آیا برای دریافت وجه نقد از دستگاه های خودپرداز مشکلی ندارند؟ اکثر کسانی که با «تراست» صحبت کردند؛ این مشکلی نیست و بی پولی در دستگاه های خودپرداز را تایید می کنند.
علیرغم اینکه سهم «پول» از نقدینگی موجود در جامعه به بالاترین حد خود در دهه اخیر رسیده است و بیشتر این «پول» در قالب قبوض از سوی بانک مرکزی به بازارها تزریق شده است، اما مشخص نیست چرا بانک ها از دادن پول خودداری می کنند.
این در حالی است که در آستانه عید معمولاً تقاضا برای کالاهای مصرفی به اوج می رسد و تقریباً چند روز دیگر پاداش پایان سال توسط تعداد زیادی از مردم پرداخت می شود. جریان تقاضا به بازار کالاهای مصرفی نیز در حال شکل گیری است. الان هم مغازه ها و کسبه ها برای دور زدن قانون برای گرفتن مالیات از کارتخوان ها از مردم تقاضای پول نقد می کنند و مردم مجبور به پرداخت نقدی هستند. این یکی از مشکلاتی است که پس از تصویب قانون اخذ مالیات از دستگاه های کارتخوان در کشور به وجود آمد و بسیاری از مغازه داران ترجیح می دهند به جای استفاده از دستگاه کارتخوان، پول کالا را از مردم به صورت نقدی دریافت کنند و خریداران نیز اقدام به تهیه کالا می کنند. باید با مغازه داران همکاری کند البته تعداد شرکت هایی که پس از لازم الاجرا شدن این قانون به دلایل مختلف دستگاه کارتخوان خود را خارج کرده اند کم نیست و همین امر باعث کمبود اسکناس در دستگاه های خودپرداز شده است. در روزهای گذشته حتی شنیده می شد که مردم برای دریافت پول نقد به پمپ بنزین می روند. اخیراً اسدالله قلی‌زاده، رئیس صنف عرضه‌کنندگان لوازم التحریر کشور گفته است: «به نظر می‌رسد در برخی از دستگاه‌های خودپرداز پول نقد به درستی توزیع نمی‌شود و مردم برای رفع نیاز خود به پمپ بنزین‌ها مراجعه می‌کنند که به نظر ما قابل قبول نیست. پمپ بنزین ها دستگاه خودپرداز بانکی نیستند و بانک مرکزی باید در این زمینه دخالت جدی کند.
همزمان طی ماه‌های گذشته و همزمان با ناآرامی‌های اخیر، کمپین‌های مختلف «خروج بانکی» راه‌اندازی شده است که عمدتاً می‌خواهند مردم پول‌های خود را از بانک‌ها خارج کنند تا سیستم بانکی با شکست مواجه شود!
صورت حساب ها کجاست؟
کمبود پول در دستگاه های خودپرداز باعث این سوال شده است که آیا بانک ها اسکناس کافی ندارند یا میزان اسکناس تزریق شده توسط بانک به دستگاه های خودپرداز کم است؟
بانک مرکزی میزان کل اسکناس و مسکوک در اقتصاد ایران را نزدیک به 90 هزار میلیارد تومان اعلام کرد که حتی نیم درصد از کل نقدینگی کشور را نیز شامل نمی شود. بنابراین در مجموع اسکناس‌ها و مسکت‌ها در اقتصاد نسبت به نقدینگی بسیار پایین است و بخش زیادی از این اسکناس‌ها و مسکت‌ها در اختیار بانک‌ها است. اما از سوی دیگر، بانک ها بخش بسیار کمی از این پول را به عنوان «نقد» نگه می دارند. صورت‌های مالی 25 بانک ایرانی نیز نشان می‌دهد که تنها 8 درصد از کل دارایی‌های این بانک‌ها به صورت نقد و مابقی در قالب سایر دارایی‌ها مانند دارایی، طلا، ارز و غیره نگهداری می‌شود. بنابراین می توان گفت که اگر دستگاه های خودپرداز پول نقد نداشته باشند، مقداری از آن به بانک ها برمی گردد که پول نقدی برای گذاشتن در دستگاه های خودپرداز ندارند.
آیا برداشت پول مشکلی ایجاد خواهد کرد؟
با توجه به اینکه بخش زیادی از سپرده های مردم در قالب دارایی های واقعی در اختیار بانک ها است، اگر بانک یا موسسه اعتباری به طور ناگهانی با هجوم سپرده گذاران برای برداشت پول مواجه شود، مشکلاتی را به همراه خواهد داشت. این اتفاق در آذرماه 1395 رخ داد، زمانی که موسسه “سامان” نتوانست به تعهدات مربوط به سپرده گذاران خود عمل کند و هجوم سپرده گذاران به این موسسه، آن را با بحران جدی مواجه کرد و حتی باعث ورود بانک مرکزی و تمامی موسسات اعتباری و بانک ها شد. ایجاد شده در دولت احمدی نژاد، ادغام در بانک های بزرگ. اتفاقی که البته مشکلات خود را داشت و باعث جهش شدید نقدینگی شد.
قانون چه میگوید؟
اما از نظر قانونی، بانک ها چقدر باید پول نقد در دستگاه های خودپرداز بگذارند؟ بهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس بانکی و مدیرعامل سابق بانک صادرات در این خصوص به اعتماد گفت: میزان سپرده گذاری اسکناس در دستگاه های خودپرداز بانک ها بستگی به سیاست خود بانک ها دارد و حتی در برخی از دستگاه های خودپرداز در برخی موارد تا سقف امکان پذیر است. روزانه 100 میلیون تومان به دستگاه های خودپرداز تزریق شود.
حسینی هاشمی تصریح کرد: البته با توجه به تجربیاتی که بانک ها در سال های اخیر کسب کرده اند، ارقام سپرده گذاری در دستگاه های خودپرداز مختلف کمی متفاوت است و این به عواملی مانند شلوغی و خلوت محل نصب خودپرداز و نزدیکی به مراکز خرید و بیمارستان ها و غیره میزان اسکناس های واریز شده نیز متفاوت است.
این کارشناس حوزه بانکی و دارایی خاطرنشان کرد: البته با توجه به اینکه سپرده گذاری انبوه اسکناس در دستگاه های خودپرداز هزینه هایی را برای بانک ها به همراه دارد و یکی از منابع غیرمولد و زیان آور برای آنها محسوب می شود، از سوی دیگر به عنوان اخذ با توجه به ازدحام و اعتراضات اخیری که در کشور به وجود آمد و نگرانی از حمله به این دستگاه ها بیشتر شد، میزان سپرده ها تا حدودی کاهش یافته است، اما به نظر می رسد این روند به تدریج به حالت عادی بازگردد.
حتی اگر پول ناپدید شود، باید برگردانده شود
آیا کمپین اخیر برخی معترضان برای برداشت پول از سیستم بانکی باعث شده تا بانک ها از گذاشتن پول در دستگاه های خودپرداز خودداری کنند؟ حسینی هاشمی در این خصوص گفت: کمپینی که از آن صحبت می شود سیاسی است و اصلاً موفق نیست و معنایی ندارد. زیرا پول در نهایت متعلق به بانک است و هر جا مردم این منابع را خرج کنند در نهایت به بانک خواهند رسید. با حساب برای حساب و خرید طلا و دلار و … فقط پول از حساب خریدار وارد حساب فروشنده می شود و اصلا از سیستم بانکی خارج نمی شود، مقدار پول تغییر نمی کند.
وی افزود: لازم به ذکر است که بخش زیادی از سپرده ها در اختیار اشخاص حقوقی و شرکت های خصوصی است. بنابراین سپرده های کوچک و برداشت از بانک ها عدد خیلی زیادی محسوب نمی شود.
وی افزود: از مجموع 6 هزار میلیارد تومان نقدینگی تنها 7 درصد آن به صورت اسکناس و گواهی خارج از بانک و مابقی به صورت سپرده بانکی است و تغییری در نقدینگی ایجاد نخواهد شد. میزان منابع بانکی
حسینی هاشمی تصریح کرد: اما تنها زمانی که نرخ سود بانکی نسبت به تورم پایین باشد و بازدهی در سایر بازارها نسبتاً بیشتر باشد، این منابع نقد شونده و از سپرده های بلندمدت یا مطالبه ای به سمت سپرده های مطالبه گر حرکت می کنند و پول وارد بازارهای دیگر می شود. مشکلی که ایجاد می کند در سایر بازارها نیز وجود خواهد داشت. حسینی هاشمی خاطرنشان کرد: معمولا در پایان سال و در اسفند ماه، بانک مرکزی سقف برداشت از خودپرداز را افزایش می دهد و به حساب های سپرده اضافه می کند تا تراکنش های نقدی کمی آسان شود، البته این روزها بیشتر خدمات با کارت بانکی انجام می شود. و کمتر می بینیم که مردم پول نقد دارند.
بانک ها می گویند ما مشکلی با ارائه اسکناس نداریم
علیرضا سیتاسی، دبیر شورای هماهنگی بانک‌های دولتی و نیمه‌دولتی درباره مشکل کمبود اسکناس و عدم امکان تزریق آن به دستگاه‌ها میگوید: «هیچ موردی از بانک‌ها به شورای هماهنگی بانک‌ها گزارش نشده است. با کمبود اسکناس مواجه هستند و مشکلی از نظر تامین مالی در کشور وجود ندارد. وجود ندارد و ما صندوق بانک مرکزی را هم ردیابی کردیم، مشکلی نیست.»
از سوی دیگر، چندی پیش بانک ملت نیز با تاکید بر اینکه بانک از خدمات نقدی خود درآمد دارد و منطقی نیست که این خدمات را کاهش یا محدود کنیم، اظهار داشت: در این زمینه مشکلی نداشته ایم.
دو دلیل برای کاهش پول نقد در دستگاه های خودپرداز
اگرچه بانک‌ها معتقدند وقفه‌ای در پرداخت وجه نقد به متقاضی رخ نداده است، اما به نظر می‌رسد مجموع اتفاقاتی مانند کاهش اعتماد عمومی در پی اعتراضات، قطع دسترسی به اینترنت و تأثیر آن بر رفتار رخ داده است. خدمات بانکداری الکترونیک و جمع آوری دستگاه ها کارت خوان ها برای برخی افراد رواج پیدا کرد و افزایش تقاضا برای پول نقد شرایط جدیدی را ایجاد کرد که مشکلاتی را برای مردم برای دریافت وجه نقد از دستگاه های خودپرداز ایجاد کرد.
به نظر می‌رسد دو دلیل خاص برای کمبود نقدینگی در دستگاه‌های خودپرداز می‌توان ذکر کرد: دلیل اول تمایل بیشتر برخی از مشاغل مانند پزشکان و وکلا و حتی در برخی موارد خرده‌فروشان برای دور زدن قوانین مالیاتی است. اتفاقی که باعث افزایش تقاضا برای پول نقد شد، از سوی دیگر بانک ها به دلیل املاکی که در اختیار داشتند در برابر عرضه اسکناس مقاومت کردند. اما دلیل دوم نارضایتی اجتماعی است که در کشور وجود دارد. فضای اجتماعی ایران به گونه ای است که نگاه غالب برای نشان دادن این «ایراد»، هجوم به بازار پول است. اما در هر صورت افزایش تقاضای نقدینگی به اندازه مقاومت بانک ها در پرداخت نقدی به اقتصاد ایران آسیب می زند.