محبوب اما
کردها، فارسها، ارمنیها. Bunlar Turkun feud’; این شبه ضرب المثل که در ترکیه و آذربایجان طرفداران زیادی دارد، مصداق بارز سیاست فاشیستی رجب طیب اردوغان مبتنی بر قوم گرایی در ترکیه است که در جمهوری آذربایجان گسترش زیادی یافته و کوبیدن بر طبل آن دستور کار اصلی و همیشگی است. رسانه های باکوست
هرگاه تنش ها بین تهران و باکو بالا می رود، این دستور کار از حوزه رسانه ای به ادبیات مقامات ارشد باکو سرایت می کند. آخرین نمونه بیانیه اخیر الهام علی اف در نهمین اجلاس سران سازمان کشورهای ترک در سمرقند ازبکستان است که در آن گفت: ما به تلاش خود ادامه خواهیم داد تا هموطنانی که به سرنوشت تلخ از آذربایجان جدا شده اند، ما را حفظ کنند. زبان، سنت و فرهنگ و به ایده آذربایجانی بودن وفادار بمان».
علی‌رغم خویشتن‌داری مستمر و گاه مخرب ایران در برابر باکو، این اظهارات علی اف با واکنش برخی از نمایندگان مجلس مواجه شد و نایب رئیس مجلس ایران را بر آن داشت تا هشداری طعنه آمیز بدهد که «نوه نمی‌تواند پدربزرگ را انکار کند». !
راهنمای تحقق یک رویا؟
اقدامات و اظهارات تحریک آمیز باکو علیه تهران و نشانه هایی از روابط شکننده بین این دو چیز جدیدی نیست. توسعه ایران هفته گذشته گزارشی با عنوان «کار بین تهران و باکو به کجا خواهد رفت؟» منتشر کرد. ایشان به این سوال پرداختند اما سوال اساسی دیگر این است که آذربایجان که تا ۲۰۰ سال پیش جزو ایران بود چگونه چنین سیاست تجاوزکارانه ای را علیه ایران در پیش گرفت؟ پشت داغ علی اف کجاست؟”
پاسخ این سوال را بیش از هر چیز می توان در رویای بزرگ عثمانی رجب طیب اردوغان یافت. دو سال پیش، الهام علی اف با دعوت از اردوغان جشن پیروزی را در قره باغ ترتیب داد. هر دو یک رژه نظامی را در کنار هم دیدند، یک راهپیمایی نظامی شنیدند و پیروزی را جشن گرفتند. مثل داشتن دو رئیس جمهور در یک کشور است.
علی اف حق داشت اردوغان را دعوت کند. زیرا پیروزی خود در قره باغ را مدیون حمایت حداکثری خود بود. هم حمایت سیاسی و هم حمایت نظامی و تسلیحاتی. اردوغان همزمان با خواندن شعر معروف آراز، شعر پرطرفدار پان ترک ها درباره جدایی آذربایجان از ایران، طمع خود را به ایران نشان داد. بهار امسال، زمانی که اردوغان به دعوت علی اف به باکو رفت، دو رئیس جمهور با لباس های همسان جلوی دوربین ها نشستند و اردوغان گفت: «سطح روابط دوجانبه ما می تواند الگویی باشد نه تنها برای منطقه، بلکه می تواند الگویی باشد. برای تمام دنیا.”
اما تحلیلگران تاکید می کنند که رابطه رجب و الهام الگوی روابط دوجانبه دو همسایه نیست، بلکه الگوی یک دولت دست نشانده در باکو است!
اردوغان از جمله اولین سیاستمدارانی بود که پیروزی بنیامین نتانیاهو در انتخابات کنست اسرائیل را در هفته گذشته تبریک گفت. وی در این پیام تبریک گفت: معتقدم کابینه جدید به همکاری دو کشور در همه بخش ها ادامه خواهد داد تا صلح و ثبات در منطقه برقرار شود.
به باکو، روبروی تهران
اردوغان در کنار همه حمایت هایش از باکو، همواره از علی اف در موضوع ایران حمایت کرده است. به گفته بسیاری از مردم، او نه تنها حامی ایران، بلکه راننده علی اف نیز هست. تحریکی که چندین بار در اظهارات اردوغان دیده می شود.
تمایل اردوغان برای احیای امپراتوری بزرگ عثمانی و مداخله نظامی و مسلحانه آن در جبهه های مختلف منطقه، از لیبی گرفته تا سوریه و عراق، هشداری است که تحلیلگران چندین سال است که نسبت به آن هشدار می دهند. موضع اردوغان در جریان رویارویی تهران و باکو این خطر را برای ایران دو چندان می کند.
اردوغان همیشه در این مواقع پشت علی اف و علیه ایران بوده است. اردوغان علاوه بر شعر جدایی طلبانه ای که دو سال پیش در جشن پیروزی قره باغ در باکو خواند، پاییز گذشته، زمانی که جمهوری آذربایجان پس از کنترل قره باغ، تردد رانندگان کامیون و کارگران ساختمانی ایرانی را در مرز مسدود کرد، اردوغان از ایران خواست تا “عاقلانه” رفتار کن
وی در پاسخ به نزدیکی باکو و تل آویو گفت: این موضوع را با آقای علی اف در میان گذاشتم. او در این باره موضع اصولی دارد و به نظر نمی رسد از مواضع خود عقب نشینی کند.»
اردوغان در دیدار با علی اف گفت: سطح روابط دوجانبه ما نه تنها برای منطقه بلکه برای کل جهان می تواند الگویی باشد. اما تحلیلگران تاکید می کنند که رابطه رجب و الهام الگوی روابط دوجانبه دو همسایه نیست، بلکه الگوی یک دولت دست نشانده در باکو است!
اردوغان در پاییز گذشته در اظهارات دیگری در خصوص اختلافات ایران و جمهوری آذربایجان بار دیگر به تعداد ترک زبانان در ایران اشاره کرد و گفت: ایران به دلیل روابط آذربایجان و اسرائیل با آذربایجان مقابله نمی کند. تعداد اتباع ترکیه در ایران مشخص است و دولت این کشور این را در نظر دارد. این کار آسانی نیست.”
بررسی اظهارات اردوغان در زمان ها و موقعیت های مختلف نشان می دهد که اشاره های گاه و بیگاه او به جمعیت ترک زبان ایران; اظهارات اردوغان محتاطانه است اما در هر صورت مواضع او را بیان می کند.
تبریک به نتانیاهو؛ اهرمی برای پیروزی مقابل ایران
کسانی که علی اف را دست نشانده اردوغان می دانند، تاکید می کنند که آنچه علی اف در مورد ایران، روسیه، کردها و ارمنستان گفته بازگویی و بازنمایی سیاست و ناسیونالیسم اردوغان است. از سوی دیگر اردوغان با حمایت حداکثری از علی اف دست خود را برای پیشروی به سوی گسترش مرزهای خود باز می گذارد.
در این میان، اسرائیل مانند همیشه نقش منحصر به فرد خود را دارد. اردوغان از جمله اولین سیاستمدارانی بود که پیروزی بنیامین نتانیاهو در انتخابات کنست اسرائیل را در هفته گذشته تبریک گفت.
وی در این پیام تبریک گفت: معتقدم کابینه جدید به همکاری دو کشور در همه بخش ها ادامه خواهد داد تا صلح و ثبات در منطقه برقرار شود.
در واقع، اگر حمایت علی اف از اردوغان در ترکیه گرم باشد، اسرائیل و به ویژه اسرائیلی ها با کابینه راست افراطی حمایت دیگری برای هر دو است، زیرا اهرمی ضروری برای رقابت اردوغان با ایران در منطقه است.
با این تفاسیر، در واقع آنچه امروز برای ایران خطرناک است نه باکو، بلکه آنکارا، اردوغان و جنون او برای گشایش کشور است که ثبات ایران را در مرزهای شمالی آن تهدید کرده است. موضوعی که در دیپلماسی ایران مورد غفلت قرار گرفته است.
دو سال پیش که جمهوری آذربایجان جنگ در قره باغ را آغاز کرد، بسیاری از کارشناسان دیپلماسی ایران را منفعل ارزیابی کردند و نسبت به آن هشدار دادند. تحولات قره باغ با حضور مستقیم ترکیه و روسیه و در غیاب ایران صورت گرفت. در نهایت در سفرهای متعدد عباس عراقچی معاون سیاسی و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه وقت، دیپلماسی ایران به چهار کشور ترکیه، روسیه، آذربایجان و ارمنستان تقلیل یافت که در نهایت هیچ تاثیری بر روند توسعه منطقه کوهستانی نداشت. -قره باغ
به نظر می‌رسد در دولت کنونی، همچون همه سال‌های گذشته، آنقدر تمرکز بر دشمنی آمریکا و غرب است که خصومت و رفتار خصمانه همسایگان نادیده گرفته شده و دیپلماسی انفعال ادامه دارد. اما اگر این انفعال ادامه یابد، در آینده ای نزدیک ایران را با چالش بزرگی مواجه خواهد کرد.