بزرگترین مشکل پرستاران در ایران تبعیض است، در اکثر کشورهای دنیا شکاف دستمزد پرستاران و پزشکان به حدی است که پزشکان 1.5 تا 3 برابر پرستاران حقوق دریافت می کنند. در ایران از نظر حقوق ثابت در نهایت پرستاران 12 میلیون و پزشکان چند ده میلیون می گیرند که اتفاقاً قبول است اما در بحث کارایی اختلاف این دو گروه بیش از صد برابر است.
دبیر کل خانه سالمندان با اینکه آمار مهاجرت پرستاران را اعلام می کند، اما با تاکید بر اینکه همکاران پرستار از اعلام این آمار راضی نیستند، می گوید: همکاران من می گویند آمار مهاجرت پرستاران را اعلام نکنید زیرا به جای برای حل مشکلات به سمت “موسسات کاریابی و راه های مهاجرتی سنگ اندازی می کنند تا پرستاران برای خروج از کشور دچار مشکل شوند”.
به گزارش خبرآنلاین، هرچند در ماه های اخیر هشدارهای زیادی درباره مهاجرت پزشکان داده شده است، اما آنچه به اندازه مهاجرت پزشکان اهمیت دارد و شاید کمتر به آن توجه شود، مهاجرت گروه های پیراپزشکی به ویژه پرستاران است.
مهاجرت نیروی انسانی در بخش سلامت که فرار مغزهای پزشکی نامیده می شود، به عنوان بحران جهانی نیروی کار در بخش بهداشت و درمان شناخته می شود.بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، 3.2 میلیون پرستار در 86 کشور جهان مشغول به کار هستند. دنیا مهاجر هستند سهم نیروی کار متخصص خارجی در نظام سلامت انگلیس 12 درصد، در آمریکا 17 درصد و در همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا 11 درصد است.
در ایران آمار مهاجرت پرستاران دقیق و شفاف نیست، اما محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه سالمندان، بر اساس آمار درخواست‌های گواهی حسن نیت می‌داند: «فقط بر اساس طبق آمار سالانه حداقل 2500 تا 3000 پرستار از کشور مهاجرت می کنند. در واقع هر ماه حدود 200 پرستار از کشور خارج می شوند، البته این آمار نیز دقیق نیست زیرا برخی از آنها شخصا یا به روش های دیگر مهاجرت می کنند.»
در مورد مهاجرت ما صحبت نکنید
دبیر کل خانه سالمندان با اینکه آمار مهاجرت پرستاران را اعلام می کند، اما با تاکید بر اینکه همکاران پرستار از اعلام این آمار راضی نیستند، می گوید: همکاران من می گویند آمار مهاجرت پرستاران را اعلام نکنید زیرا به جای برای حل مشکلات به سمت “موسسات کاریابی و راه های مهاجرتی سنگ اندازی می کنند تا پرستاران برای خروج از کشور دچار مشکل شوند”.
رصدخانه مهاجرت ایران در سالنامه مهاجرت 1401، بر اساس نتایج یک مطالعه در سال 2016 با عنوان مهاجرت پرستاری: علل و مشکلات، اعلام می کند که برخی از روش های مورد استفاده در برخی کشورها برای جلوگیری از مهاجرت پرستاران و متخصصان پزشکی است. از فرآیند استخدام و اخذ ویزا. از سوی دیگر، برخی از مطالعات به این واقعیت اشاره می‌کنند که محدود کردن مهاجرت و جلوگیری از این روند، وضعیت را بدتر می‌کند. با این حال، اجرای یک برنامه مهاجرت سازمان یافته و از پیش برنامه ریزی شده می تواند به حفظ نیروی کار تحصیل کرده کمک کند.
نکته حائز اهمیت در این جمله آخر این گزارش، نبود برنامه سازماندهی شده و مناسب برای حفظ نیروی کار در کشور است، در حالی که در حال حاضر برنامه ها بر روی محدودیت هایی مانند توقف صدور مدرک، حذف برخی از آزمون های زبان و … متمرکز شده است.
پرستاران کجا می روند؟
به منظور بررسی میزان مهاجرت و عوامل مؤثر بر نیروی کار سلامت، نظرسنجی توسط رصدخانه مهاجرت در تابستان 1401 انجام شد. در این پژوهش با استفاده از شبکه های اجتماعی، لینک پرسشنامه در بین گروه های دانشجویی، اعضای هیات علمی، کارگران و کارگران حوزه بهداشت و درمان کشور توزیع شد.
بنابراین بیش از 50 درصد از شرکت کنندگان در رابطه با عوامل مهاجرت سلامت معتقدند که بی ثباتی اقتصادی و اجتماعی در ایران، وجود فساد نهادینه شده در کشور و شیوه حکمرانی از مهم ترین عوامل موثر بر مهاجرت است. حدود 50 درصد از دانشجویان و شرکت کنندگان شاغل در بخش سلامت در این نظرسنجی نیز معتقدند کیفیت زندگی بهتری در خارج از ایران در انتظار آنهاست و تنها 2 درصد قصد ترک کشور برای پیوستن به خانواده و دوستان خود را دارند.
به گفته دبیرکل خانه سالمندان، آلمان، آمریکا، استرالیا و کانادا مقاصد مهاجرت پرستاران هستند.
بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت، تا سال 2018، 4000 پرستار ایرانی و 8000 پزشک و جراح ایرانی در آمریکا مشغول به کار بودند که قطعا افزایش یافته است.
علاوه بر این، بر اساس سرشماری سال 2018 آمریکا، 29000 ایرانی در بخش بهداشت و درمان آمریکا فعال بودند که 24000 نفر از آنها در مشاغل تخصصی و 5000 نفر در مشاغل مراقبتی بودند. در این میان هشت هزار پزشک و جراح هستند که 26 درصد از فعالان ایرانی در بخش سلامت آمریکا را تشکیل می دهند و ایرانیان در بین مهاجران بخش سلامت آمریکا در رتبه بیست و یکم قرار دارند.
همچنین از نظر سهم پزشکان از فعالان حوزه سلامت پس از پاکستان، هند، مصر و تایوان با 26 درصد در رتبه پنجم قرار دارند.
دلایل مهاجرت از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. اما علل مشترکی نیز وجود دارد. عواملی مانند فقدان خدمات اولیه، بیکاری بالا، مسکن نامناسب، دستمزدهای پایین، آینده شغلی نامشخص، خشونت در محل کار، بی ثباتی سیاسی و جنگ عواملی هستند که بر مهاجرت متخصصان بهداشت تأثیر می گذارند. علاوه بر این، ارائه خدمات کافی، بیکاری کم، دستمزد بهتر، اشتغال در آینده، شرایط کاری بهتر و رضایت شغلی بیشتر از مهمترین مشوق ها در برابر کمبود امکانات در کشور مبدأ است. این عوامل در گزارش رصدخانه مهاجرت نیز ذکر شده است.
اما شریفی مقدم این دلایل را در کشور ما فراتر از تبعیض و وضعیت مالی می داند و می گوید: دلیل اصلی خروج این تعداد از پرستاران از کشور عقب نشینی و مشکلات نظام سلامت است. حقوق پرستاران در کشورهای دیگر از 4 هزار تا 8 هزار دلار است. در کشور ما حداقل و حداکثر حقوق پرستاران از 6 تا 12 میلیون تومان یعنی حداکثر 300 دلار در ماه است.
به گفته وی، اگر استانداردهای کار و خدمات را در نظر بگیریم، همچنان ماندن و کار در نظام سلامت به صرفه نیست، زیرا طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، تعداد پرستاران به ازای هر هزار نفر جمعیت، با حداقل میانگین و حداکثر 3، 5-6 و 9-10 پرستار است در حالی که در کشور ما به ازای هر هزار نفر 1.6 پرستار وجود دارد.
دبیر کل خانه پرستار همچنین تاکید می کند: «بزرگترین مشکل پرستاران در ایران تبعیض است. در اکثر کشورهای دنیا شکاف دستمزد پرستاران و پزشکان به حدی است که پزشکان 1.5 تا 3 برابر پرستاران حقوق می گیرند.» در ایران از نظر حقوق ثابت، پرستاران در نهایت 12 میلیون و پزشکان چند ده میلیون و … اتفاقاً این تفاوت پذیرفته شده است، اما در بحث تأثیرگذاری، تفاوت این دو گروه بیش از صد برابر است.
شریفی مقدم با اشاره به این مسائل نگران خروج کادر پرستاری با کیفیت از کشور است و نسبت به آینده این وضعیت در کشور هشدار می دهد.
هشداری که اتفاقاً در گزارش سالنامه رصدخانه سلامت در سال 1401 به صراحت آمده است: «افت کیفیت نیروهای نظام سلامت به دلیل مهاجرت از این نظر قابل توجه است که در بیشتر موارد تواناترین و مستعدترین این گروه هستند. فارغ التحصیلان می توانند با موفقیت مهاجرت کنند.» از سوی دیگر، در حالی که نتایج نظرسنجی {گفت} نشان می دهد که تمایل به مهاجرت در بین دانشجویان، معلمان و دانشمندان علوم پزشکی بسیار زیاد است.
لازم به ذکر است که معمولاً تعداد محدودی از این افراد می توانند واقعاً مهاجرت کنند. اما نکته نگران کننده این است که افرادی که می مانند و تمایل زیادی به مهاجرت دارند به همان اندازه بی انگیزه برای کار در نظام سلامت کشور هستند. این افراد به هر دلیلی تصمیم به خروج از نظام سلامت ایران کرده‌اند، اما فرصت مهاجرت به آنها داده نشده است. اما در عین حال عوامل انگیزشی برای خروج دست نخورده باقی مانده و همین امر انگیزه خدمت در نظام نظامی ایران را کاهش داده است.
در پایان تاکید می کند: تمرکز بر سیاست های جلوگیری از مهاجرت نخبگان و مدیریت عوامل افزایش گرایش به مهاجرت.