بال های هما برای بازنشستگان/ چرا دو صندوق بازنشستگی کشوری ادغام می شوند!

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، طرح اصلاحات مربوط به حقوق و سن بازنشستگی که پیش از این شایعه شده بود، مورد بحث برخی نمایندگان مجلس قرار گرفته است. این گونه طرح ها اغلب به صورت «اصلاح ساختار بودجه» و در طرح مذکور آمده است; سیاست هایی مانند افزایش سن بازنشستگی و کاهش هزینه های حقوق کارمندان و بازنشستگان شرکت ها و ارگان های دولتی هدف گذاری شده است.

به عنوان مثال، افزایش دو ساله در سن بازنشستگی در قانون بودجه یکساله 1401 حفظ شد و افزایش حقوق 10 درصد حفظ شد. اولی با هدف تثبیت منابع و مصارف صندوق ها و دومی با هدف کاهش تقاضا و کاهش تورم است. این در حالی است که کارگران، مستمری بگیران، کارمندان و کارمندان دولت با فراخوانی مبنی بر خروج از بودجه 1401 اعتراض کردند.

مورد اول محقق شد و مورد دوم برای کارمندان و بازنشستگان در مجلس تصویب شد اما هیات امنا با افزایش 10 درصدی حقوق کارگران در شرکت های دولتی مخالفت کرد. با این حال، اعتراضی از سوی منتقدان وجود داشت و برخی از آنها از ارائه قوانین دائمی در مفاد قوانین یکساله گلایه داشتند. در واقع خط راه آهن که در قالب اصلاح ساختار بودجه گذاشته شد، در قالب قانون بودجه انعکاس یافت تا به تدریج زمینه را برای تعمیم آن به سیاست های کلان اقتصادی طی سه سال آینده فراهم کند.

به طور کلی، اصلاحات دستمزد و حقوق بازنشستگی بخشی از یک سیستم بلندمدت اصلاحات اقتصادی است. به گفته علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت سیزدهم، دولت تصمیم به اصلاح نظام امنیتی کشور گرفته است. رئیس جمهور در عین حال به دولت دستور داد که تصمیم خود را در حوزه اشتغال و صندوق های بازنشستگی ارائه کند چرا که علاوه بر بحث اشتغال، صندوق های بازنشستگی از اهمیت ویژه ای برای دولت برخوردار است.

محسن رضایی (معاون اقتصادی رئیس جمهور) آنقدر موضوع را جدی گرفته است که تا پایان دوره چهار ساله دولت سیزدهم 800 هزار میلیارد تن کسری از بدهی های صندوق بازنشستگی اعلام کرده است. این موضوع به عنوان هشداری به معاون رئیس جمهور در رسانه ها مطرح شد. با این حال، به نظر می رسد در حال حاضر استراتژی مشخصی برای صندوق های بازنشستگی وجود ندارد.

نقشه راه دولت برای هما

در همین حال؛ در متن لایحه بودجه 1401 که با توجه به سیاست های تغییر ساختار تنظیم شده بود، پیشنهاد ادغام صندوق بازنشستگی کارکنان شرکت های هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) در صندوق بازنشستگی کشوری مطرح شد. دلیل آن عدم تعهدات صندوق بازنشستگی هما و اظهارات سخنگوی دولت مبنی بر اینکه «۹۰ درصد بار مالی صندوق بازنشستگی کشوری توسط دولت تأمین می‌شود و این صندوق امروز قادر به پرداخت تعهدات خود نیست» است. غیر قابل توجیه به نظر می رسد.

البته سخنگوی دولت این مطلب را برای بیان لزوم «نقشه راه» در حوزه صندوق های بازنشستگی بیان کرده است; در واقع منظور وی این نبود که ادغام صندوق هما در صندوق بازنشستگی کشوری به دلیل وضعیت او اشتباه بوده است، بلکه در این شرایط ممکن است بسیاری بپرسند که چرا این دو صندوق که نمی توانند بدهی خود را پرداخت کنند و به دولت نیاز دارند، ادغام می شوند. ساختن؟!

ادغام طرح فولاد و تامین اجتماعی را امتحان کنید

لازم به ذکر است دولت دهم موضوع ادغام صندوق بازنشستگی فولاد در تامین اجتماعی را مطرح کرد که با مخالفت بازنشستگان این صندوق به دلیل افزایش حقوق بازنشستگان فولاد مواجه شد. اما این صندوق از وزارت صمت در وزارت رفاه اجتماعی حذف و برای تصویب مجلس توسط هیات امنای SOC به وزارت رفاه واگذار شد.

موضوع این ادغام تا روی کار آمدن دولت یازدهم مخفی نماند و در نهایت هیات امنا با ادغام آن در سازمان تامین اجتماعی به دلیل بی ثباتی صندوق و وضعیت اکچوئری متفاوت صندوق فولاد مخالفت کرد. معمولاً در صورت انجام این ادغام، زیان فولاد به تامین اجتماعی منتقل می شود، اما از آنجایی که تامین اجتماعی هزینه های خود را از دولت دریافت نکرده و نمی گیرد و صندوق فولاد نیز از وزارت صمت طلبکار بوده است. انتقال تعهدات تامین اجتماعی به دلیل زیان بوده و زیان فولاد نیز سنگین بوده است.

در آن زمان جلوی این کار گرفته شد، اما امروز هما و کشور در یک وضعیت قرار دارند. اگرچه صندوق دولتی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر است، اما توانایی انجام تعهدات خود در قبال جمعیت خود را ندارد. در مقابل سازمان تامین اجتماعی بومی است که به دلیل توانایی در انجام وظایف خود شاهد سرریز تعهدات بیمه ای دولتی بوده است. تعهدات پشتیبانی نشده که خارج از وظایف واقعی برای سازمان ایجاد می کند.

به نظر می رسد این امر دولت را مجبور کرده است که هما را به صندوق دیگری متصل کند. بدون مواد این وجوه و حدود تعهدات آنها برابر با جمعیت تحت پوشش، زیان انباشته 20000 میلیارد تنی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران. این رقم توسط علیرضا برهر (مدیرعامل وقت هما) در اسفند 99 اعلام شد و با یادآوری اینکه هما نمی تواند حقوق بازنشستگان خود را که نزدیک به 13 هزار نفر است پرداخت کند، گفت: هما ماهانه 163 میلیارد تن از این تعداد را پرداخت کرده است. بازنشستگان و 23000 کارمند آن.

هما و ادغام بودجه ملی

با توجه به اینکه هما افراد تازه وارد زیادی به عنوان بیمه گر ندارد و بیشتر کار خود را با سپردن قرارداد به بخش خصوصی انجام می دهد، تعداد بازنشستگان هما افزایش و تعداد بیمه گذاران مستقیم کاهش می یابد. در نتیجه صندوق در آینده نزدیک فقط بازنشستگان خواهد داشت. بیش از 15000 مستمری بگیر وجود دارد که با توجه به اینکه نسبت حمایت هما و صندوق های ملی به کمتر از 1 رسیده است. غیرقابل تصور است که صندوق دولتی برای صندوق هما هزینه کند. بنابراین بودجه خود هما باید به دل بودجه ملی برود!

به هر حال دولت باید هزینه های هما را تقبل کند اما این بار در بدنه صندوق دولتی و در اختیار این صندوق است. اینکه این ادغام تا چه اندازه منجر به ثبات در آینده بازنشستگان هما خواهد شد، سوالی است که برای هیچ شخص حقیقی یا حقوقی از جمله صندوق دولتی روشن نیست، اما از آنجایی که دارایی ها و بدهی های هما با هم منتقل می شود، این دیدگاه مشخص می شود. صندوق دولتی معامله خوبی با دولت داشته است!

قدرت هما کمتر از نصف کشور است

اما موفقیت این ادغام برای بازنشستگان هما جای سوال دارد. آنها در این خصوص به ایلنا گفتند: نرخ حمایتی صندوق دولتی به کمتر از 0.9 و نرخ حمایتی هما کمتر از 0.4 رسیده است. این بدان معناست که هما حتی به اندازه نصف یک حالت شکسته قادر به انجام تعهدات خود نیست. معمولاً اگر امروز می شد از دارایی های هما با سطح استعداد در اقتصاد کشور بهره برداری کرد، امروز کار ما بازنشستگان را در اینجا جذب نمی کرد!»

این بازنشستگان افزود: قاعدتا باید برای رشد استعدادهای هما سرمایه گذاری کنیم. زمانی که کمبود ناوگان وجود داشته باشد و سرمایه گذاری موثری در آن صورت نگیرد و مشکلاتی مانند تحریم وجود داشته باشد، صنعت هوانوردی ورشکست می شود. در نتیجه ما نمی دانیم انتقال از یک صندوق به صندوق دیگر فایده ای دارد یا فقط می خواهند بدهی، دارایی، بدهی و غیره را منتقل کنند، اما در این بین یک سوال مبهم وجود دارد.

آنها با توجه به این ابهام افزودند: صندوق بازنشستگی و گمرک هما در سال 1380 در قالب یک صندوق غیردولتی و غیرتجاری تجدید ساختار شد. در حالی که در سال 1359 در ماده 34 آیین نامه استخدامی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای انقلاب، 7 درصد حقوق و اضافه کاری و 14 درصد سهم شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما) به این صندوق پیش بینی شده بود. به تعهدات خود عمل کند».

به گزارش همایها، «اما تشکیل صندوق غیردولتی و حذف هما از فهرست فروش مشمول اصل 44 قانون اساسی، با ایجاد تقسیمات اقتصادی و واگذاری، منجر به نوسازی و اصلاح ساختار اقتصادی شرکت نشده است. صنعت هوانوردی ایران با وجود همه اقدامات انجام شده به دلیل عدم توسعه اقتصادی در حال شکست است.

بازنشستگان هما می افزایند: در واقع سوء مدیریتی که به دنبال تشکیل شرکت هواپیمایی کشوری در سال های بعد از انقلاب به وجود آمد، به جای پویایی، صنعت را دچار رکود کرده و کارکنان و صندوق های بازنشستگی را متضرر کرده است؛ در حالی که در سال های بعد از انقلاب، شرکت های هواپیمایی کشوری را به رکود تبدیل کردند. همانطور که امروز در مورد بی کفایتی کامل او می گویند. «در هر صورت، برای اولین بار به مردم فرصت رای داده شد.

زمینه سازی صنعت هوانوردی ایران

هوانوردی علاوه بر استخدام مدیران خبره، صنعتی است که با تجارت بین المللی، گردشگری، زنجیره تولید قطعات جهانی، ساخت فرودگاه های مدرن و تبدیل کشور به هاب ترانزیتی مرتبط است. در نتیجه نمی توان از یک منظر به اقتصاد آن نگاه کرد. به گفته برخی؛ از آنجایی که اقتصاد کشور بسته به توانایی های ژئواستراتژیک خود نتوانسته است به پلی برای اتصال اقتصاد منطقه با ایران و ایران با اروپا و آسیا تبدیل شود، صنعت هوانوردی ایران و هواپیماهای بدون نمایندگی آن مسدود شده است.

در این شرایط بازنشستگان می گویند که دولت باید بر اساس بند ۲ ماده ۳۴ آیین نامه استخدامی شرکت های هواپیمایی مسئولیت هما را بر عهده بگیرد. در نهایت دولت مجبور به پذیرش این وضعیت می شود. اگر با صندوق دولتی ادغام شود باید بودجه ای هم برای آن اختصاص دهد. اما هنوز حساب و کتاب حسابداری این ادغام، کسری و زیان صندوق بازنشستگی هما، میزان حقوق بازنشستگان و میزان مزایای اجتماعی آنها مشخص نیست.

در عین حال وضعیت مجریان هوانوردی جمهوری خواه مشخص نیست. زیرا انحلال یا فروش برخی از شرکت‌های زیرمجموعه صندوق هما که پرونده آن‌ها به صورت قراردادی برون‌سپاری می‌شود، منجر به بیکاری هزاران نفری می‌شود. در افسانه ایرانی هما پرنده ای است که به هر کس که بر آن سایه افکنده شانس آورده است. این روزها که بال های خوش خال هما سر و سامان دارد و نمی تواند بپرد، حال ذی نفعان صندوقش هم خراب است.