بخش مهمی از ریشه اعتراضات اخیر مشکلات اقتصادی مردم به ویژه جوانان است، چرا که ایران سال هاست با تورم روبرو بوده است. در این زمینه در زیر به چند نمونه اشاره می شود.
1- آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران نشان می دهد که مردم فقیرتر می شوند. آخرین آمار این مرکز که در هفته گذشته منتشر شد، نشان داد که تورم نقطه ای در مهر ماه 1401 به 6.48 درصد رسیده است. یعنی خانوارهای کشور به طور متوسط 48.6 درصد بیشتر از مهر 1400 برای خرید «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کردند. اهمیت این آمار در این است که ارزش 1000 تومان در مهر 1400 امسال به 514 تومان تبدیل شده است. این آمار نشان دهنده کاهش قدرت خرید مردم است. البته مشاهدات میدانی واقعیت های دیگری از گرانی ها را نشان می دهد.
2- حدود 60 میلیون ایرانی از 85 میلیون نفر در فقر نسبی هستند.
3- اخیراً فرامرز توفیقی، رئیس کمیته دستمزد مرکز شوراهای اسلامی کار اعلام کرد که خط فقر نسبی خانوارها در ایران به 18 میلیون و 290 هزار تومان رسیده است و بدنه جامعه کارگری در ایران است. مثل بیماری که با 10 درصد قلب شما زندگی می کند.
4- ثروت یک دهم ثروتمند جامعه در سال های اخیر از 11 برابر به 14 برابر افزایش یافته است.
5- درآمد سرانه در عربستان 3.5 برابر و در ترکیه 2 برابر درآمد سرانه هر ایرانی است.
6- هزینه مسکن و اجاره بها در سال جاری نسبت به سال قبل افزایش یافته است.
7- روابط ایران با غرب در سال جاری بهبود نیافته است، اما با ایستادن اروپا در کنار آمریکا، میزان تحریم ها علیه ایران افزایش یافته است.
8- برجام که انتظار می رفت در دولت واحد منعقد شود، اکنون به بن بست رسیده و امکان احیای آن نیز کم است.
9- دو لایحه پالرمو و CFT که در دولت قبل و مجلس قبل تصویب شده بود همچنان در بلاتکلیفی به سر می برد.
10- قطع و محدودیت اینترنت در یک ماه گذشته فضای کسب و کار حدود 10 میلیون ایرانی را با مشکل مواجه کرده و ارتباط تجاری با دنیا را مختل کرده است.
بررسی علل هر یک از این 10 مشکل، موضوع مفصلی است که از حوصله این مقاله خارج است. سوال اینجاست که چرا به جایی رسیده ایم که به نارضایتی، اعتراض، شورش و… منجر شده است؟
دولت های مدرن که خود را در قبال شهروندان پاسخگو می دانند، با بروز بحران در جامعه به سراغ کارشناسان می روند تا از ابعاد مختلف به مشکل نگاه کنند و راه حلی برای آن بیابند. همچنین در صورتی که راه حل های پیشنهادی به نتیجه مطلوب نرسد، از ابزار همه پرسی استفاده می شود و نتیجه رای اکثریت ملاک عمل دولت می شود. به عنوان مثال، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در سال های اخیر چندین رفراندوم برای تصمیم گیری و اجرای سیاست های کلان برگزار کرده است. او در جدیدترین اقدام خود قصد دارد در کشورش همه پرسی درباره حجاب برگزار کند.
اعتراض، تجمع و مطالبه گری حق پذیرفته شده در همه جوامع از جمله در قانون اساسی ایران است. البته کشورهایی مانند چین، روسیه، کره شمالی، سوریه، عربستان سعودی، میانمار، بلاروس، ونزوئلا و غیره. آنها حق اعتراض را به رسمیت نمی شناسند و معتقدند قدرت از لوله تفنگ می آید و با این طرز فکر به هر نوع اعتراضی با خشونت پاسخ می دهند.
اگر این طرز تفکر در قرن گذشته پذیرفته شده بود، امروز منسوخ شده است زیرا دولت های «مدرن» به قدرت واقعی دولت ها در حوزه های «اقتصاد»، «دموکراسی»، «سرمایه اجتماعی»، «حمایت مردمی» پی برده اند. ، “انتخابات آزاد بدون دخالت”، “فناوری” و “پایه اجتماعی بالای 50%” توسط دولت ها، نه لوله تفنگ. وقتی مردم در تعیین سرنوشت خود در نظر گرفته شوند، از دولت حمایت خواهند کرد. متأسفانه افرادی در کشور هستند که هنوز در گذشته زندگی می کنند و راه حل های آنها مدرن و به روز نیست و به همین دلیل برنامه های آنها کارساز نیست و نخواهد شد.
در شرایط بحرانی کنونی، پیشنهاد نگارنده این است که در گام نخست، دولت از ابزار «رفراندم» در موضوعاتی مانند گشت ارشاد، روابط خارجی، نظریه اختیاری شورای نگهبان و عملکرد مجلس یازدهم استفاده کند. و دولت سیزدهم و هر چه اکثریت مردم بخواهند ملاک عمل باشد. اشتباه است که برخی مشکلات و اعتراضات نوجوانان و جوانان را به این و آن نسبت دهند، زیرا ریشه مشکلات درونی است نه بیرونی. بنابراین اگر قرار است نوجوانان و جوانان دست از اعتراض بردارند، دولت باید به بخشی از خواسته های آنان عمل کند و دست از دستگیری معترضان بردارد و اصل 27 قانون اساسی را اعمال کند و اگر در جریان اغتشاشات به کسی ظلم یا متضرر شده است، جبران شود.