اگر برجام در سال 2015 احیا می شد، بهتر بود، اما امروز شاهد طرح C آمریکا هستیم که یک توافق محدود محسوب می شود و عمر آن 9 ماه است.
ابوالفضل خدای: ایران در سیاست خارجی با مسائل و موارد مهمی مواجه است. بی شک بحث احیای برجام و انعقاد توافق در راستای بهبود اوضاع داخلی و بین المللی یکی از موضوعات مهم در این حوزه است و مدتی است که اخبار ضد و نقیضی به گوش می رسد. منصور حکیت پور، نماینده سابق مجلس در کافه خبر خبر گفت: خرداد ماه 1400 بهترین زمان برای احیای برجام بود که می توانست بیشتر از شرایط فعلی برای ایران سود داشته باشد، اما فرصت از دست رفت. بحث در مورد رویدادهای قفقاز و طالبان نیز در میان موضوعات دیگر مورد بحث قرار گرفت که در آن نکات مهمی مطرح شد.
مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:
ارزیابی شما از آخرین اقدامات دیپلماتیک در زمینه مذاکرات هسته ای چیست؟ آیا توافق پیشنهادی طرفین تفاوتی با برجام دارد و شاهد اتفاق جدیدی خواهیم بود؟
اگر برجام در سال 2015 احیا می شد، بهتر بود، اما امروز شاهد طرح C آمریکا هستیم که یک توافق محدود محسوب می شود و عمر آن 9 ماه است. در این توافق، ایران و آمریکا تعهداتی دارند که باید انجام دهند. به عنوان مثال، تهران باید اقداماتی را برای آزادی زندانیان و محدود کردن غنی سازی انجام دهد. از سوی دیگر، آمریکا باید وجوه بلوکه شده ایران در کشورهایی مانند کره جنوبی و عراق را نیز آزاد کند. پول صندوق بانک جهانی هم باید به ایران داده شود. البته هنوز این موارد کاملا مشخص نیست و آمریکایی ها می گویند به ایران پول نمی دهند و می گویند باید در قالب دارو منتقل شود و شرکت های فروشنده را واشنگتن مشخص کند. بنابراین می توان گفت چینشی مانند کره در مقابل غذا شکل می گیرد. همانطور که اشاره کردم این توافق محدود و کوتاه مدت است و ارتباطی با برجام ندارد.
زمانی که آمریکایی ها در موقعیت ضعیفی قرار داشتند، یعنی خرداد 1400، بهترین زمان برای احیای برجام بود که بسیار بهتر از توافق فعلی بود، اما متأسفانه لجاجت مانع از این توافق شد.
مطمئن شوید که هست. این قرارداد فروش نفت ایران را تسهیل می کند و خواهیم دید که فضا به کدام سمت حرکت خواهد کرد. فرانسه تجمع سالانه گروهک منافقین را لغو می کند و در ادامه شاهد ورود پلیس آلبانی به پادگان اشرف برای بازرسی بر اساس حکم ضد تروریسم دیوان عالی کشور از آن کشور هستیم. پیش از این شاهد گفتگوی سه ساعته مکرون و آقای رئیسی بودیم.
آیا این توافق با مواضع دولت انقلاب مغایرتی ندارد و جریان های مخالف برجام راضی هستند؟
آقای رئیسی از اختیارات لازم برای تصمیم گیری در مورد موضوع برجام برخوردار است. جریان های پاکی که در سطح بین المللی رفتارهای انقباضی از خود نشان داده و جمهوری اسلامی ایران را مجبور به سرکوب و آتش زدن برجام کردند و امضاکنندگان برجام را خائن و جاسوس معرفی کردند، همچنان به اعمال فشار بر دولت ادامه می دهند. به نظر می رسد آقای رئیسی نیز در کنترل عملیاتی این طیف نقش دارد. همانطور که اشاره کردم در خرداد 1400 این قرارداد آماده امضا شد که در کشتیرانی، بیمه، بانک و … منافع بیشتری داریم که متاسفانه به سرانجام نرسید تا شاهد وضعیت فعلی باشیم.
موضع روسیه در قبال این معاهده را چگونه ارزیابی می کنید؟
روسیه در این زمینه موضع خاصی ندارد و هر کاری را بر اساس منافع ملی خود انجام خواهند داد.
بحث در مورد روسیه ذکر شد. بد نیست با توجه به مواضع مسکو و همچنین اظهارات اخیر اردوغان درباره کریدور زنگزور و اتهامات وارده به ایران به اتفاقات قفقاز نیز اشاره کنیم. سوال اصلی این است که در قفقاز چه می گذرد و آیا شاهد تحمیل توافق بر ارمنستان هستیم؟ و چه تهدیداتی علیه ایران وجود دارد؟
ما در قفقاز به کمای راهبردی رفته ایم و جمهوری اسلامی ایران در خواب است. اگر تذکر اعلیحضرت رهبری مبنی بر عدم تغییر مرزها نبود، شاهد اتفاقات زیادی بودیم. مسئولان ما به وظایف اولیه خود در قفقاز عمل نکرده اند. در این زمینه، ما نیز از روسیه انتقاد داریم، زیرا منافع تهران و مسکو با تفاهم قابل تحقق است. تحولات در حال وقوع در قفقاز جنوبی از نظر استراتژیک برای ایران مضر است و در کوتاه مدت و بلندمدت خسارات قابل توجهی را برای ما به همراه خواهد داشت. چرا کریدور زنگزور آذربایجان و نخجوان را به دو قسمت تقسیم می کند؟ پاسخ بسیار مهم است و متاسفانه به آن توجه نمی شود. چرا بلشویک ها در زمان حکومت خود در شمال ارس 65 کیلومتر از مرز ما را قطع کردند و باریکه را به ارمنستان دادند تا با ایران مرز مشترک داشته باشد. از طرفی آذری ها برای تحویل نخجوان به آذربایجان باید از ارمنستان اجازه می گرفتند. علاوه بر تهدیدهایی مانند قطع مرز ایران و ارمنستان و همچنین عدم دسترسی ایران به اروپا، باید به مسائل امنیتی و ژئوپلیتیکی نیز توجه کرد. در 200 سال گذشته تحولاتی در قفقاز و سپس در اروپای شرقی رخ داد و همه آنها به ترکیه منتقل شد. یک جنبش مقاومت علیه روس ها در قفقاز در حال شکل گیری است که من آن را پانتریسم مقدس می نامم. می گویند ما ترک و مسلمانیم و حکومت روس ها را قبول نداریم و بالاخره مقاومت کردند و شیخ شمیل هم قیام کرد و خیلی اتفاقات افتاد. با فشار زیاد، این تفکر به اروپای شرقی از جمله بلغارستان و مجارستان منتقل شد. به این ترتیب اندیشه ترک باید در مناطق مسلمان نشین ترک نشین جای گیرد. این اندیشه دو بال داشت که یکی زبان و دیگری دین بود.
با حاکم شدن اندیشه کمالیسم در ترکیه، این اندیشه از شرق اروپا به ترکیه سرایت کرد. همانطور که می دانیم قفقاز در طول سه هزار سال اخیر محل رقابت جدی سه جریان یعنی ترکیه به عنوان آناتولی، ایران و روسیه بوده است که در این مدت دست به دست هم داده اند. ترک‌های جوان انگیزه داشتند تا در مقابل روسیه بایستند و تفکر روسی را متوقف کنند. البته روسیه هم می خواست با آنها مقابله کند. در واقع پان ترکیسم با پیش بردن ایده خود به دنبال تشکیل کشوری از شرق اروپا تا ترکیه است که از دریای خزر می گذرد و به آسیای مرکزی می رود و ترکستان بزرگ را تشکیل می دهد. در این زمینه تلاش هایی نیز برای نگارش دستورات و دستور زبان برای ادبیات ترکی صورت گرفت. در این میان بلشویک ها به شدت نگران شدند و سعی کردند از رسیدن اندیشه های پان ترکیسم به آسیای مرکزی و قطع آن جلوگیری کنند. قیچیشون چی بود؟ نکدوز، موگری یا زنگزور را از آذربایجان گرفتند و به ارمنستان سپردند. سوال اصلی از روسیه است، وقتی آذربایجان در 200 سال گذشته به دو قسمت تقسیم شده است، برنامه فعلی چیست؟ و دلیل سکوت مسکو چیست؟
کریدور زنگزور برای تبادل کالا و مسافر بین نخجوان و آذربایجان نیست. این کریدور باید ترکیه را به نخجوان و آذربایجان متصل کند و به دریای خزر برسد و به آسیای میانه برسد. در این نقشه ها ما در خطر خواهیم بود زیرا سرزمین های ایران در نظر گرفته می شود. اگر رهبر انقلاب بر عدم تغییر مرزها اصرار دارند به همین دلیل است. وگرنه ایران راه های زیادی برای رسیدن به اروپا دارد. از ترکیه، آذربایجان، عراق می توانیم به اروپا برسیم.
اقدام ترکیه با اسرائیل نیز نگرانی هایی را برانگیخته است. صهیونیسم داغستان را به عنوان یک دره مقدس معرفی می کند و حتی نقشه ای برای آن چاپ می کند. این وادی مقدس برای رژیم صهیونیستی طمع ایجاد کرد. پیشتر اعلام کردم که سناریوی نیل تا فرات تبدیل به سناریوی نیل به خزر شده است. این هواپیمای غول پیکر در حال حاضر در حال انتقال سلاح به باکو است.
مورد بعدی این است که یکی از مسیرهای ایران به اروپا بسته یا محدود خواهد شد. بنابراین ایران باید با روسیه در این زمینه قاطعانه صحبت کند، زیرا حوادث قفقاز مشکوک است. این مسائل می توانست در گفتگو با مسکو با توجه به جنگ اوکراین مطرح شود تا ایران نقش پررنگ تری در قفقاز داشته باشد.
برخی کارشناسان معتقدند ایران برای کنترل اوضاع در قفقاز باید به عضویت اتحادیه کشورهای ترک زبان درآید. نظر شما در این باره چیست؟
نه اصلا پیشنهاد خوبی نیست ما تنها ترک زبان هستیم و ترکی الاصل نیستیم. ترکیه را نمی توان ترک دانست زیرا اوراسیایی است. تورگوت اوزال، نخست وزیر وقت ترکیه، حتی در سفرش به ایران این سوال را مطرح کرد که آیا ما واقعاً ترک هستیم؟ ما آذری و آریایی هستیم. در این زمینه می توان بحث های گسترده ای داشت. حتی گوناز تی وی هم قبلا به صحبت های من واکنش نشان داده بود و اعلام کرده بود که به هاکیت پور رای ندهید چون او ضدترک است!
آقای حکیت پور به عنوان آخرین سوال آیا در مورد تنش های اخیر با طالبان نظری دارید؟ به نظر شما مشکلات ایران و افغانستان حل شده است یا رویه های تنش زا ادامه خواهد یافت؟
جریان های رادیکالی در بدنه طالبان وجود دارند که به توصیه های رهبران این گروه توجه چندانی ندارند. در میان طالبان تمایل عاقلانه ای وجود دارد که خواهان تنش با ایران هستند و حتی در جریان درگیری مرزی برخی از آنها دستگیر شدند. آنها همچنین قول دادند آب را به ایران رها کنند. قطعا سطح آبی که ایران می خواهد نیست. ما می دانیم که طالبان رگه هایی از بی ادبی دارند و من معتقدم که آقای رئیسی با طالبان به زبان خوبی صحبت نکرد و آنها ناراحت بودند که چرا با آنها با این لحن صحبت می شود.
ما اهرم های خوبی در افغانستان داشتیم که متأسفانه آن را از دست دادیم و باید آن را پس بگیریم. ما باید جریانات تاجیکستان را به عنوان یک ابزار و یک واقعیت احیا کنیم. ظرفیت گردن یکی از موارد دیگری است که باید از آن استفاده کنیم. این در حالی است که ما در گذشته حتی از ظرفیت ازبک ها نیز استفاده می کردیم.