محسن رفیق: گزارش‌های مبنی بر استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ با اوکراین و واکنش‌های گسترده کشورهای اروپایی و غربی علیه آن، بار دیگر نه تنها ایران را هدف تحریم‌های جدید، بلکه موضوع جدیدی برای پرونده ایران قرار داده است. برای مطرح شدن در شورای امنیت به سازمان ملل تبدیل شده است. این در شرایطی است که به گفته بسیاری از کارشناسان سیاسی روسیه در حال تدارک بازی جدیدی است تا زمینه را برای رویارویی اروپا با ایران فراهم کند تا رقیب جایگزین خود برای تامین انرژی در قاره سبز را ناکام بگذارد. بسیاری از نمایندگان کشورهای اروپایی بر این باورند که پهپادهای ایرانی که سال ها پیش به روسیه تحویل داده شده بود در جنگ علیه اوکراین استفاده می شود. این در حالی است که ایران قاطعانه مخالف جنگ و تسلیح هر یک از متخاصمان است و گفته است اگر سندی در مورد استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین وجود دارد، ارائه کنند. از سوی دیگر ایران اعتراف کرده است که سال‌ها با روسیه همکاری دفاعی داشته، اما از جنگ با اوکراین حمایت نکرده و هیچ یک از سلاح‌های ایران را برای استفاده در جنگ با اوکراین در اختیار روسیه قرار نداده است.
تنش بین ایران و اروپا روز به روز در حال افزایش است. در همین زمینه، نماینده سیاست خارجی اتحادیه اخیرا در توییتی ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را محکوم کرد. به گزارش ایسنا، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز پنجشنبه با اشاره به تحریم های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران در توئیتی نوشت: امروز اتحادیه اروپا در واکنش به استقرار و استفاده ایران از پهپادهای ایرانی اقدامات محدودکننده ای انجام داد. اتحادیه اروپا ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و استفاده مرگبار از آنها در جنگ علیه اوکراین را محکوم می کند.
این در حالی است که چند ساعت قبل شورای اروپا در سایت رسمی خود از اعمال تحریم علیه سه فرد و یک موسسه به اتهام ارسال پهپاد به روسیه برای شرکت در جنگ علیه اوکراین خبر داده بود. شورای اروپا اعلام کرد که این تحریم های اتحادیه اروپا نشان دهنده عزم اتحادیه اروپا برای پاسخ سریع و قاطع به اقدامات ایران در حمایت از اقدامات جنگ طلبانه روسیه علیه اوکراین است. وب سایت شورای اروپا ادامه می دهد: دارایی های افراد تحت تحریم مسدود می شود و افراد و شرکت های اتحادیه اروپا از تامین مالی آنها منع می شوند. همچنین افراد تحریم شده از سفر به کشورهای عضو اتحادیه منع خواهند شد. این شورا همچنین آمادگی خود را برای اعمال تدابیر محدودکننده علیه دو فرد و دو نهاد دیگر اعلام کرد.
پس از تشدید تحریم های اروپا علیه ایران، آمریکا اعلام کرد که با انگلیس و فرانسه در مورد نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل در خصوص فروش پهپاد به روسیه از سوی ایران به توافق رسیده است. ودانت پاتل، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: متحدان فرانسوی و بریتانیایی ما به طور رسمی موضوع نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل از سوی ایران با فروش هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه را مطرح کرده اند و آمریکا نیز در این زمینه همراهی می کند. دیپلمات‌های غربی استدلال کرده‌اند که علی‌رغم پایان دوره محدودیت‌های صادرات تسلیحات از ایران، برخی از مفاد این قطعنامه درباره سامانه‌های موشکی پیشرفته حداقل تا اکتبر 2023 به قوت خود باقی خواهد ماند. این مقامات با تفسیری گسترده در متن قانونی قطعنامه 2231، محدودیت فروش تسلیحات به ایران شامل فناوری‌های پیشرفته مانند فناوری هواپیماهای بدون سرنشین است.
بر این اساس اعضای شورای امنیت در جلسه غیرعلنی این ادعا را بررسی کردند و گزارش هایی در این زمینه ارائه شد که جزئیات آن را سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد. اگرچه ایران و روسیه این ادعاها را رد کرده اند، اما اوکراین، آمریکا و غرب بر ادعای خود پافشاری کرده و تاکید کرده اند که اسنادی در این زمینه وجود دارد.
در این میان آنچه این روزها بیش از هر زمان دیگری پشت پرده آشکار شده است. هدف روسیه فراموش کردن احیای برجام و همچنین تضعیف موقعیت ایران در تامین انرژی اروپا است. در همین زمینه، حمید ابوطالبی، سیاستمدار و دیپلمات سابق در صفحه تلگرام خود نوشت: برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت در حال تبدیل شدن به یک بحران امنیتی بین المللی برای ایران است. وی درباره نقش روسیه در انحراف از برجام و ممانعت از ورود و رقابت جدی ایران در بازار گاز و نفت نوشت: روسیه که به دلیل ضعف ایران در مذاکرات وین نقش سخنران را بر عهده گرفت، اجازه نداد مذاکرات به نتیجه برسد. با پیچیده کردن مذاکرات” از یک سو در عرصه تحریم در صحنه سیاسی جهان تنها نباشیم و از سوی دیگر با بهره گیری از شیوه های مبارزه و تحریم و موقعیت ایران، از فشار تحریم ها بر روسیه بکاهیم.
وی ادامه داد: روسیه همچنین حمله به اوکراین را به گسترش ناتو در حوزه امنیت بین‌الملل مرتبط دانست تا حمله به اوکراین را مشروع جلوه دهد و چین و ایران را که در قرن گذشته همسایه ناتو بوده‌اند در جبهه قرار دهد. . ترفندی که چین زیرکانه آن را نپذیرفت، اما راه را برای ایران گذاشت. به گفته ابوطالبی، روسیه مناقشه ایران و غرب را با موضوع پهپاد به شورای امنیت کشاند و موضوع اوکراین را به قطعنامه 2231 ربط داد و آنچه را که ایران به عنوان موضوع مذاکره می توانست به دست آورد را به امنیت بین المللی مرتبط کرد.
ابوطالبی ادامه داد: در پی این تحولات دیپلماتیک، روسیه اکنون به درستی می‌گوید که در فناوری هواپیماهای بدون سرنشین و سایر جنبه‌های فناوری نظامی بسیار پیشرفته‌تر از ایران است و نیازی به ایران ندارد و به همین دلیل با کمیسیون امنیت در بررسی شورا مخالف است. این ادعا که اگر موضوع مستقلی بود درست به نظر می رسید، اما اکنون ایران و نقض قطعنامه 2231 به موضوع اصلی شورا تبدیل شده است نه صلاحیت ساخت و یا استفاده از پهپادها و این روسیه است که در تلاش است تا از آن جلوگیری کند. تیتر حمایت از ایران حمله پهپادی به مردم عادی اوکراین باید بررسی شود. در نهایت، به دلیل نقض بند 2231 و از طریق مکانیسم ماشه، این امر تنها ایران را به فصل هفت منشور بازمی‌گرداند، اگرچه ایران را برای خروج دوباره از آن به روسیه وابسته می‌کند. وی در پایان نوشت: «آیا تا دیر نشده و آسیب به کشور عمیق‌تر شده است؟» آیا نباید در دیپلماسی آشفته ایران بازنگری اساسی کرد؟
شاید در همین راستا است که جان کربی، هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا روز پنجشنبه در تماسی با خبرنگاران به صراحت اعلام کرد که آمریکا اساساً به دلیل تحویل پهپادها به روسیه از تلاش برای مذاکره با ایران دست کشیده است. این مقام آمریکایی گفت: ما در حال حاضر روی دیپلماسی متمرکز نیستیم. هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید همچنین ادامه داد: به نظر می رسد بازگشت به برجام بسیار دور باشد. پیش از این ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات لغو تحریم ها گفته بود که این مذاکرات مورد توجه آمریکا نیست. او استدلال کرد که مقامات ایرانی به وضوح نشان داده اند که برای این توافق که به نظر قریب الوقوع نیست، آماده نیستند.
با این حال، کیف همچنان روسیه را به استفاده از پهپادهای انتحاری شهید-136 ساخت ایران در حملات به شهرهای اوکراین متهم می کند. عکس های زیادی در شبکه های اجتماعی از حملات روسیه به پایتخت اوکراین، پهپادهایی با بال های مثلثی شکل را نشان می دهد که برخی شبکه های خبری معتقدند شباهت زیادی به هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی دارند. در همین حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در پاسخ به اینکه آیا روسیه از پهپادهای ایرانی استفاده می کند یا خیر، گفت که مسکو هیچ اطلاعاتی در مورد استفاده از این پهپادها ندارد. وی افزود: تجهیزات روسی با نام های روسی در جنگ با اوکراین استفاده می شود و سایر سوالات در این زمینه باید به وزیر دفاع ارجاع شود. و این در حالی است که وزارت دفاع روسیه در این مورد اظهار نظر نکرده است.
در همین حال، اگرچه ایران بارها فروش هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه را تکذیب کرده است، اما همه اهداف متوجه ایران است. کیف مدعی است که پهپادهای ایرانی مورد استفاده در جنگ اوکراین با نام روسی Granium-2 رنگ آمیزی شده و برچسب گذاری شده است. از سوی دیگر موضوع تحریم های جدید علیه تهران به یکی از محورهای اصلی مذاکرات وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا تبدیل شده است. برخی از وزرای خارجه 27 کشور عضو خواستار اعمال تحریم های جدید علیه ایران به دلیل نقض حقوق بشر و ارائه تسلیحات به روسیه شده اند. در این زمینه وزیر امور خارجه دانمارک استفاده از پهپادهای ایرانی برای حمله به کیف را جرم دانست. دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین نیز در توئیتی به دلیل حمایت تسلیحاتی این کشور از سوی روسیه، خواستار تحریم های اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی شد. میخائیلو پودولیاک، مشاور رئیس جمهور اوکراین نیز در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «ایران مسئول کشتار اوکراینی هاست. اکنون ایران برای کشتار دسته جمعی در قلب اروپا به هیولاها (روس ها) سلاح می دهد. واشنگتن پست نیز به نقل از مقامات اطلاعاتی آمریکا و اوکراین گزارش داد که روسیه پس از پهپادهای نظامی اخیرا ده ها موشک بالستیک کوتاه برد ذوالفقار و فاتح 110 از ایران خریداری کرده و ایران در حال آماده شدن برای تحویل این محموله تسلیحاتی به مسکو است.
به نوشته واشنگتن پست، ایران علاوه بر موشک های بالستیک کوتاه برد، محموله های بزرگ دیگری از پهپادهای شهید 136 و مهاجر 6 را نیز به روسیه عرضه خواهد کرد.این روزنامه آمریکایی همچنین می نویسد که «مستشاران نظامی ایرانی» به خط مقدم جبهه اعزام شده اند. جنگ با اوکراین برای هدایت ارتش روسیه در استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین یک مقام آمریکایی با اشاره به اینکه ممکن است تحریم‌های جدیدی علیه تهران به دلیل قصد جمهوری اسلامی برای فروش موشک علیه روسیه اعمال شود، می‌گوید: «قطعاً اقدام خواهیم کرد. اقدامات بیشتر در زمینه اقدامات ایران برای فروش تسلیحات نظامی به روسیه. هر کسی در جهان که قطعاتی را به ایران بفروشد که می تواند در هواپیماهای بدون سرنشین یا موشک های بالستیک ایران استفاده شود، مشمول تحریم های ما می شود. اوکراینی ها را بکشد