مرکز پژوهش های شورای اسلامی بار دیگر نسبت به تبدیل شدن سد شادگان به کانون ریزگردها در صورت احداث سد مارون 2 و یا افزایش تخصیص منابع این حوضه برای کشاورزی هشدار داد و ساخت سد را اعلام کرد. نخواهد شد توصیه می شود.
سد مارون 2 با ظرفیت ذخیره 177 میلیون مترمکعب آب در سرچشمه اصلی رودخانه مارون قرار دارد و قرار است برای انتقال آب از حوضه مارون به حوضه زهرا (چرم و دهدشت) ساخته شود.
ساخت سد مارون ۲ در بالادست سد مارون ۱ همواره با مخالفت های فراوان کارشناسان، اساتید دانشگاه، نمایندگان مجلس و مردم استان های خوزستان و کوگیلویه و بویراحمد همراه بوده است. پیش از این نمایندگان استان خوزستان در شورای اسلامی، فرماندار شادقان، مدیرعامل سازمان آب خوزستان و تعدادی از اساتید دانشگاه و کارشناسان آب و محیط زیست مخالفت خود را با این طرح اعلام کرده بودند.
مخالفان بر این باورند که احداث سد مارون 2 در بالادست سد مارون 1 اثرات نامطلوب و بد بسیاری خواهد داشت و باعث کاهش بیشتر آب ورودی به رودخانه مارون خواهد شد. لذا احداث هرگونه سد در بالادست سد مارون 1 و برداشت آب از رودخانه مارون خسارت قابل توجهی به شهرهای پایین دست مذکور و به ویژه تالاب بین المللی شادگان وارد می کند.
محل نامناسب این سد از دیگر مسائلی است که مخالفان برای سد مارون 2 می آورند، سد مذکور بر روی بازوی اصلی رودخانه مارون که هم پرآب و هم شیرین است و از طرف دیگر در پایین دست رودخانه مذکور ساخته می شود. سد رودخانه ای شور با آب سولفاته با درصد بسیار بالایی از مواد گچ است که می تواند کیفیت آب رودخانه را به ویژه در فصول سال بهبود بخشد خشکی، مشکلات
اخیراً مرکز پژوهش های شورای اسلامی گزارشی با عنوان «ارزیابی کارشناسانه سدسازی از منابع و بهره برداری از حوضه آبخیز مارون-جرهری» منتشر کرده است که در این گزارش به تشریح اثرات احداث این سد بر حوزه آبخیز مارون و زهرا می پردازد. این گزارش تاکید می کند با توجه به مصرف 100 درصدی منابع آب زیرزمینی حوضه آبی مارون جرگی و وخامت وضعیت تالاب شادگان، بهتر است مصرف آب در این حوضه کاهش یابد و سد مارون 2 ساخته نشود.
بر اساس این گزارش، حوزه آبخیز مارون جری در جنوب شرق کشور در دو استان کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان واقع شده و به تالاب بین المللی شادگان می ریزد. تقریباً تمام پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر حوضه آبریز مارون-جری که 8.8 میلیون مترمکعب در سال برآورد می شود، با برداشت مستقیم در این دو استان و طرح های توسعه ای واقع در استان خوزستان مصرف می شود.
عمده برداشت‌های مستقیم حوضه مربوط به بخش کشاورزی سنتی واقع در دامنه‌های حوضه در استان خوزستان است. در بالادست حوزه آبخیز استان کهگیلویه و بویراحمد به دلیل شرایط کوهستانی منطقه شرایط نسبتاً نرمال حفظ می شود. تخصیص منابع آبی وزارت نیرو برای حوضه مارون جرگی که در سال 1394 ابلاغ شد، مستلزم کاهش 53 درصدی کل مصرف استان خوزستان در این حوضه است.
اگر شادگان بخواهد زنده بماند باید هزینه مسجد را کم کرد
گزارش مرکز پژوهش های مجلس با توجه به منابع موجود و کاربری حوضه و شرایط زیست محیطی تالاب شادگان در حوضه مارون-جریری حاکی از آن است که روند متوسط بلندمدت بارش و زهکشی حوضه که اثرات تغییر اقلیم و اراضی این حوضه را نشان می دهد. همچنین کاهش 44 درصدی دبی آب رودخانه جهاری در دو دهه اخیر نسبت به نیم قرن قبل از نقطه نظر بهبود یا حتی حفظ جریان آب موجود، نویدبخش نیست.
علاوه بر این، تقریباً تمام پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر حوضه در بخش کشاورزی مصرف می شود. مصرف کلیه منابع از نظر شاخص های استاندارد مغایر با پایداری حوضه بوده و در تامین نیازها با مشکل مواجه خواهد شد. بنابراین برای حفظ پایداری اکولوژیکی حوزه و افزایش اعتبار تامین هزینه و افزایش امید به ادامه حیات تالاب شادگان، چاره ای جز تعدیل هزینه های موجود نیست.
عمده اهداف کشاورزی حوضه مارون جرگی در استان خوزستان قرار دارد و این استان 95 درصد از منابع آب تجدیدپذیر حوضه را مصرف می کند و تمام حقوق زیست محیطی تالاب شادگان را نیز مصرف می کند. بر اساس تخصیص وزارت نیرو، این استان باید با حذف 934 میلیون مترمکعب برداشت مستقیم در حوضه مارون-جری، مصرف خود را کاهش دهد. به عبارت دیگر این استان باید 2/53 درصد از کل برداشت حوضه مارون-جرهری را حذف کند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که عمده برداشت‌های مستقیم در استان خوزستان معیشتی و در حوضه پایاب متمرکز است که برای مصارف کشاورزی سنتی استفاده می‌شود. حذف بی رویه این کاربری ها علاوه بر پیامدهای اجتماعی، امکان تبدیل زمین های متروکه به کانون های محلی گرد و غبار را افزایش می دهد.
پتانسیل ایجاد کانون های گرد و غبار در حوضه آبریز مارون جره
بر اساس این گزارش، تالاب بین المللی شادگان بزرگترین تالاب کشور با بخش های آب شیرین، شور و آب شور با تنوع زیستی منحصر به فرد در کشور است که در سال های اخیر با مشکلات کمی و کیفی مواجه بوده و نیاز به حداقل حجم سهم آب شیرین تالاب 700 میلیون متر مکعب در سال است. کاهش حداقل جریان تازه ورودی به تالاب، اکوسیستم و جوامع وابسته به این زیستگاه ارزشمند را با خطر جدی مواجه می کند. خشک شدن این تالاب آن را به یکی از منابع داخلی گرد و غبار تبدیل کرده است.
همچنین اگرچه مطابق با محدوده تخصیص، احداث سد آبیاری در حوضه مارون و در استان کهگیلویه و بویراحمد پیشنهاد شده است، اما محل کاربری های اصلی و طرح های توسعه کشاورزی مرتبط با این سد می باشد. واقع در حوضه زهرا؛ بنابراین تامین سد آبی نیازمند انتقال آب بین حوضه ای است که با توجه به شرایط حوضه منبع، بروز چالش های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در سطح بین استانی و درون استانی دور از انتظار نیست.
همچنین با توجه به شرایط کنونی حوضه مارون جرگی از جمله روند کاهش بارندگی و زهکشی حوضه، سهم بالای کشاورزی معیشتی استان خوزستان در برداشت های بی رویه، مصرف کل منابع آب تجدیدپذیر حوضه و فقرا. شرایط تالاب بین‌المللی شادگان، نه تنها بار جدید بر منابع آبی بالقوه با پایداری اکولوژیکی حوضه مارون-جاری و تالاب شادگان در تضاد است، بلکه کاربری‌های موجود نیز باید برای دستیابی به پایداری حوضه تعدیل و کاهش یابد. در این رابطه ساخت سد مذکور پیشنهاد نمی شود.