روز جدید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در جمع خبرنگاران در واکنش به اخراج برخی اساتید گفت: فرآیند جذب، تغییر جایگاه و تربیت معلم یک روش علمی و سیستماتیک است که در هر دانشگاهی انجام می شود. شاید استقلال دانشگاه ها درست نباشد. این گونه مسائل دانشگاهی را نباید سیاسی کنیم، چون هر دانشگاهی استقلال خودش را دارد. معاونت های آموزشی و دانشکده ها نیز بر اساس قوانین جاری خود قدرت جذب نیرو و تصمیم گیری دارند.» در این خصوص محمود صادقی، دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها تاکید کرد که نمی توانیم ادعا کنیم که دانشگاه ها مستقل هستند. ۷۰ درصد اختیارات خارج از اختیار وزارت علوم است». گزیده ای از این گفتگو به نقل از جماران:
آیا دانشگاه ها و گروه ها مسائل سیاسی را در جذب نیرو دخالت می دهند؟
بر اساس مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که به امضای آقای رئیسی رسیده است، شوراهای جذب دانشگاه ها اختیار جذب، تمدید قرارداد و تغییر وضعیت اساتید را دارند. البته لازم به ذکر است که این کمیته های استخدام در واقع بخش های منتخب نیستند. برخی از اعضای آنها اشخاص حقوقی و برخی دیگر اشخاص حقیقی هستند که انتخاب می شوند و معمولاً با گرایش خاصی انتخاب می شوند. این افراد از سوی شورای عالی برای جذب در شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب می شوند و اگر از دانشگاه باشند معمولا گرایش خاصی دارند. دانشگاه ها اخیراً شروع به تغییر ترکیب هیئت مدیره کرده اند. مثلاً نمایندگان دانشکده ها را عوض می کنند و با رویکردهای سیاسی خودشان تطبیق می دهند. از سوی دیگر، عامل بیرونی مؤثر بر فرآیند استخدام «ارگان های مرجع» هستند. علاوه بر ترکیب کمیسیون‌های جذب که مثلاً تصمیم به عدم تمدید قرارداد آقای فاضلی در دانشگاه شهید بهشتی گرفتند، مقامات تحقیق نیز بر جذب نیرو تأثیر گذاشتند. خارج از کنترل دانشگاه هستند و در اکثر موارد مسئولیتی ندارند. مقامات اطلاعاتی و امنیتی به سؤالات پاسخ می دهند، اما معمولاً بدون توضیح در مورد افراد اظهار نظر می کنند. به همین دلیل نمی توانیم ادعا کنیم که دانشگاه ها مستقل هستند. گروه های علمی و آموزشی اظهار نظر، مصاحبه و نظر علمی می کنند. اما آنها تعیین کننده نیستند. در واقع بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیته جذب هم از نظر صلاحیت های عمومی و هم از نظر صلاحیت های علمی را مد نظر قرار می دهد. رویکردهای سیاستی نیز معمولاً در ترکیب هیئت‌های جذب تأثیرگذار هستند.
آیا ممکن است صلاحیت علمی یک فرد در کمیته جذب تایید شود اما ارگان های بیرونی نظرسنجی صلاحیت او را تایید نکنند و آن فرد از هیات علمی حذف شود؟
بله، ممکن است و اتفاقات زیادی افتاده است. در دوره قبل و در دولت آقای احمدی نژاد چندین بار در دانشگاه تربیت مدرس که من مدرس آن هستم و در دانشگاه های دیگر این اتفاق افتاده است. از سال 92 تا 94 که مدیرکل بازرسی و رسیدگی به شکایات وزارت علوم بودم، شکایات زیادی از دانشگاه های سراسر کشور داشتیم که عمدتاً به این دلایل بود. در شرایط مختلف قرارداد خود را تمدید می کنند و یا وضعیت خود را تغییر می دهند و به دلیل پاسخ منفی به استعلام، کارشان متوقف می شود.
استراتژی شما برای جذب اساتید دانشگاهی که بیشتر در مورد صلاحیت های علمی بپرسند و در مورد موارد دیگر سوال نکنند چیست؟
راه حل آن ضوابط و اعمال قانون مربوط به استقلال هیأت امنا و دانشگاه ها و اعمال ضوابط علمی و رفع دخالت نهادهای خارجی است. اگر به دانشگاه و گروه های علمی آن احترام بگذاریم و استقلال دانشگاه ها را به رسمیت بشناسیم این مشکلات پیش نمی آید. متاسفانه الان اتفاق افتاده که شاید 70 درصد اختیارات وزارت علوم و دانشگاه ها خارج از وزارت علوم باشد.
منظور شما از اینکه 70 درصد اختیارات وزارت علوم و دانشگاه ها خارج از وزارت علوم است چیست؟
اول اختیار ادارات را گرفتند و به رهبری دانشگاه دادند، بعد اختیارات رهبری دانشگاه را گرفتند و به وزارت علوم دادند، بعد اختیارات وزارت علوم را گرفتند و به آن دادند. به شورای عالی انقلاب فرهنگی در واقع طی یک دهه اخیر این روند طی شده است، وزرای سابق از جمله دکتر توفیقی به صراحت اعلام کرده اند که در خوشبینانه ترین حالت 30 درصد داریم. 70 درصد اختیارات خارج از اختیار وزارت علوم است.
آیا ممکن است فشار دانشجو یا افکار عمومی 70 درصد بر تصمیمات او تأثیر داشته باشد؟
وضعیتی که توضیح دادم جنبه ساختاری پیدا کرده است و می تواند مورد به مورد تحت فشار افکار عمومی اتفاق بیفتد و آن را کوتاه کند، اما یک ساختار نهادینه شده است که تغییرات آن تنها بر اساس تقاضا اتفاق نمی افتد و تغییرات ساختاری نیاز به اتفاق افتادن. البته آگاهی عمومی، مطالبات افکار عمومی و پیگیری می تواند موثر باشد، اما طبیعتاً وقتی چیزی نهادینه شود، تغییر سخت است و نیاز به تغییر ساختاری دارد. اگر مؤسسات مربوطه در دانشگاه ها مطالعه ای انجام دهند، نشان می دهد که در دوره های مختلف که نگرش های حذفی متفاوتی اعمال شده است، تا چه اندازه بر نگرش دانشگاهیان تأثیر گذاشته است. نظرسنجی از دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه که با این روند موافق هستند. این روند نه تنها منجر به اسلامی شدن دانشگاه ها می شود، بلکه دانشگاه را از سرمایه های فکری، علمی و عاملی برای فرار مغزها محروم می کند. رهبری تاکید کردند که برخی خیانت می کنند و دانشجویان نخبه را تشویق به مهاجرت می کنند. این افراد باید بدانند که این رفتار باعث فرار نخبگان کشور ما می شود. به عبارت دیگر، این اقدامات باعث ناامیدی، واگرایی و گسست در جامعه علمی می شود و هر روز که می گذرد تمایل به مهاجرت در بین دانشگاهیان رشته های مختلف بیشتر می شود و بیشتر آن ناشی از این گونه اعمال است.