روز جدید : اصلاحات اقتصادی نیازمند چه مسائلی است؟ آیا اصلاحات اقتصادی آغاز شده توسط دولت در مسیر درست حرکت می کند؟ آرمان ملی برای پاسخ به این پرسش ها با دکتر مهدی پازوکی اقتصاددان مصاحبه کرد. پازوکی گفت: «مردم امروز برای اصلاحات اقتصادی فشار می آورند که تا دیروز با اصلاحات اقتصادی در مقیاس کوچک مخالف بودند و آن را یک پدیده نئولیبرال می خواندند. این در حالی است که نئولیبرالیسم اصلا وجود خارجی ندارد. آنها برای ساکت کردن مخالفان خود، هر اپوزیسیونی را که به نئولیبرال بودن آن اظهار نظر می کند، متهم می کنند. اگر می خواهیم اصلاحات اقتصادی را دنبال کنیم، ابتدا باید انحصارات را از بین ببریم. در اقتصاد ایران پدیده ای به نام ویژگی وجود دارد. با شعار و وعده نمی توان کشور را اداره کرد، اما اداره کشور نیازمند احتیاط و عقلانیت است. یکی از الزامات اصلاحات اقتصادی استفاده از افراد مناسب در پست های کلیدی است. ماحصل این گفتگو را در ادامه می خوانید.
اصلاحات اقتصادی مورد نیاز دولت آقای رئیسی چه مسائلی را می طلبد، به نظر شما رویکرد دولت به اصلاحات اقتصادی صحیح و عقلانی است؟
شکی نیست که اقتصاد ایران دچار مشکل است و نیاز به اصلاح دارد و همه اقتصاددانان بر این عقیده هستند. با این حال، جراحی اقتصادی به یک جراح واجد شرایط نیاز دارد. نمی توان اقتصاد کشور را به دست کسانی سپرد که تجربه و تخصص کافی ندارند. تجربه و تخصص نیز به مرور زمان انباشته می شود و نمی توان اقتصاد کشور را به کسانی سپرد که تازه از دانشگاه فارغ التحصیل شده اند و به آنها گفته شده که اقتصاد را اداره کنند. اگر اقتصاد بیمار به دست پزشکی که تجربه و تخصص کافی ندارد سپرده شود، احتمال دارد بیمار به کما بیفتد یا بمیرد. نکته مهم دیگر این است که جراحی باید از دولت شروع شود نه توده مردم. اینکه اقتصاد ایران به سمت رقابت پذیری پیش می رود مورد تایید همه اقتصاددانان است و دولت تشویق می شود در این مسیر حرکت کند. اگر دولت می خواهد یک عملیات اقتصادی انجام دهد باید این عملیات را با کاهش هزینه های دولت و دولت آغاز کند. از طرفی بودجه برخی دستگاه ها نیاز به تعدیل و در برخی موارد کاهش دارد. به عنوان مصداق بودجه مجلس شورای اسلامی، شورا به نحو مقتضی اصلاح شود و دولت در این زمینه اقدام کند. اگر به بودجه دو سال گذشته مجلس شورای اسلامی نگاهی بیندازیم، خواهیم دید که بودجه مجلس در سال 1398 که حدود 571 میلیارد تن است، در شرایط فعلی به بالای 2 میلیارد تن رسیده است. چه اتفاقی افتاد که در این دو سال بودجه مجلس اینقدر افزایش یافت؟ به همین دلیل معتقدم جراحی اقتصادی باید از بودجه شروع شود و هزینه های غیرضروری دولت کاهش یابد.
دولت اصلاحات اقتصادی را در زمانی آغاز کرده است که کشور همچنان در تحریم است. آیا شرایط تحریم مانع اصلاحات اقتصادی نمی شود و بهتر نیست دولت صبر کند تا تکلیف تحریم و تحریم مشخص شود و سپس اصلاحات اقتصادی را آغاز کند؟
اصلاحات اقتصادی مستلزم سرمایه اجتماعی است و سرمایه اجتماعی زمانی تقویت می شود که ما با جهان تعامل سازنده و مثبت داشته باشیم. باید بپذیریم که برجام به نفع ماست و در شرایطی که دشمنان سعی دارند ما را در عرصه بین المللی منزوی کنند، باید درک کنیم که ارتباط منطقی و مثبت با دنیا می تواند به اقتصاد کشور کمک کند. کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل در تهران گفته است که 120 میلیارد دلار پول ایران به دلیل تحریم ها بلوکه شده است، بنابراین تحریم ها باید هر چه سریعتر لغو شود. اندازه ارز بلوکه شده ایران کمتر از این رقم است. امروز صنعت نفت ایران برای دستیابی به جایگاهی در انرژی جهانی نیازمند سرمایه گذاری خارجی است، بنابراین باید به چالش هسته ای با غرب پایان دهیم و بر سر برجام به توافق برسیم. نکته مهم در این زمینه تصویب FETF است. وقتی برجام را قبول کنیم، اگر FATF را نپذیریم، نمی توانیم روابط اقتصادی خود را به خوبی حفظ کنیم. اگر FATF را نپذیریم، امکان اتصال نظام بانکی ما به دنیا از بین می رود. به همین دلیل است که تصویب FETF به نفع ما خواهد بود. به نظر می رسد برخی از چنین وضعیتی حمایت می کنند زیرا منافع آنها را تامین می کند. یکی از مهمترین عوامل اصلاح اقتصادی، رابطه مثبت و سازنده با جهان است. در این شرایط است که اعتماد عمومی به جامعه هر روز بیشتر می شود. وقتی اقتصاد بسته داریم نمی توان بر مشکلات اقتصادی فائق آمد.
چگونه می توان سرمایه اجتماعی را در جراحی اقتصادی افزایش داد؟
سرمایه اجتماعی زمانی افزایش می یابد که مردم بدانند اصلاحات اقتصادی در نهایت به نفع آنهاست. زمانی که روابط ایران با کشورهای منطقه و جهان بهتر شود، می توانیم بازارهای صادراتی منطقه را به دست آوریم و در مرحله بعد وارد بازارهای جهانی شویم. برنامه هفتم توسعه هنوز تدوین نشده و امیدوارم امسال این اتفاق بیفتد. دولت باید در نظر داشته باشد که افزایش قیمت کالاها عواقبی در پی خواهد داشت. این درست نیست که قیمت فقط چهار محصول افزایش پیدا کند اما با افزایش برخی کالاهای مورد نیاز مردم مانند روغن و مرغ، سایر کالاها افزایش می یابد، مثلاً همه رستوران ها از روغن استفاده می کنند. در نتیجه زمانی که غذای خود را با قیمت بالاتری خریداری می کنند، قیمت آن را افزایش می دهند. در مورد سایر کالاها هم همینطور. در شرایط کنونی کشور با چالش های بزرگی مانند بحران آب و بیکاری مواجه است که نیازمند سرمایه گذاری است. همچنین زمانی سرمایه گذاری صورت می گیرد که هزینه های دولت کاهش یابد و پول برای آب، محیط زیست و بیکاری سرمایه گذاری شود. امروز مدعی اصلاحات اقتصادی هستند که تا دیروز با اصلاحات کوچک اقتصادی مخالف بودند و آن را پدیده ای نئولیبرالی می خواندند. این در حالی است که نئولیبرالیسم اصلا وجود خارجی ندارد. آنها برای ساکت کردن مخالفان خود، هر اپوزیسیونی را که به نئولیبرال بودن آن اظهار نظر می کند، متهم می کنند. اگر می خواهیم اصلاحات اقتصادی را دنبال کنیم، ابتدا باید انحصار را بشکنیم. در اقتصاد ایران پدیده ای به نام ویژگی وجود دارد. یکی از الزامات اصلاحات اقتصادی استفاده از افراد شایسته در پست های کلیدی است.
آیا در دولت سیزدهم این اتفاق افتاد؟
برای روشن شدن این وضعیت بهتر است وضعیت مدیران دولتی فعلی را با مدیران دولتی قبلی مقایسه کنیم. اصول علمی می گوید که مدیران فعلی باید در وضعیت بهتری نسبت به مدیران دولتی قبلی باشند و از دانش و تجربه بالاتری برخوردار باشند. زمانی که مدیر درک درستی از وضعیت فعلی جامعه نداشته باشد تصمیمی می گیرد که پیامدهای منفی برای جامعه به همراه خواهد داشت. نکته دیگر اینکه کسانی که وارد دولت می شوند دیگر شرکت خصوصی خود را نخواهند داشت و یکی از این دو را انتخاب می کنند. فردی در دولت که مصمم اقتصادی است نباید بنگاه اقتصادی داشته باشد. اینجاست که تضاد منافع به وجود می آید. نکته دیگر این است که باید موانع تولید را در کشور برطرف کنیم. رفع موانع تولید نیز مستلزم اصلاح قانون و ساماندهی دولت است. با افزایش تولید، عرضه کالا در جامعه نیز افزایش می یابد و در نتیجه از تورم بیشتر جلوگیری می شود و اقتصاد متعادل می شود. بر اساس نظریه های اقتصادی، اقتصاد به معنای مدیریت بازار است. بازارهای مختلف نیز به هم مرتبط هستند و اگر یکی از بازارها مورد مناقشه قرار گیرد، تعادل موجود بین بازارهای دیگر به هم می‌خورد. به همین دلیل اگر دولت به دنبال اصلاحات اقتصادی در کشور است باید وضعیت مدیران خود را تغییر دهد. دولت باید از فرصت استفاده کند. اگر دولت انضباط اقتصادی را به اقتصاد ایران بازگرداند و هزینه های غیرضروری را کاهش دهد، می تواند تا حدودی تورم را مهار کند. سرمایه ایرانیان خارج از کشور بین 400 تا 800 میلیارد دلار است. اگر ده درصد آن پول وارد اقتصاد ایران شود، مشکل بیکاری کشور حل می شود و رشد اقتصادی افزایش می یابد. بر اساس تفکر اقتصاد دولتی نرخ رشد با بودجه به دست می آید که اشتباه است و در واقع نیست. اقتصاد از دستورات اطاعت نمی کند و کسانی که سعی می کنند اقتصاد را منظم اداره کنند اشتباه می کنند. اقتصاد نیازمند فضای کسب و کار مناسب است و برای ایجاد فضای کسب و کار باید شفافیت به اقتصاد ایران بازگردد و دست دلالان و کلاهبرداران از اقتصاد ملی کوتاه شود.
اس با توجه به شرایط فعلی، چه چشم اندازی برای اقتصاد ایران وجود دارد؟
دولت باید سه گام مهم بردارد. اول بازگرداندن شفافیت اقتصاد ایران و شفاف سازی همه چیز است. دوم ایجاد رقابت سالم بین بنگاه های اقتصادی و سوم حذف هرگونه انحصار از اقتصاد ایران. در شرایط کنونی برخی از نهادهایی که اقتصاد را در انحصار خود در آورده اند، زمینه را برای فعالیت سالم بخش خصوصی از بین برده اند. من فکر نمی کنم که این نهادها نباید مزاحم بخش خصوصی شوند. تجربه نشان می دهد که بخش خصوصی دارای سرمایه است. با این حال، باید از شرایط سالم کسب و کار آگاه بود. اگر دولت موفق شود ثبات اقتصادی را به اقتصاد ایران بازگرداند و از فروپاشی اقتصادی جلوگیری کند، می تواند به بهبود آینده امیدوار باشد. واقعیت این است که اقتصاد ایران از بی انضباطی مالی بسیار آسیب می بیند. بی انضباطی پولی در سیستم بانکی، بی انضباطی مالی در سند بودجه و بی انضباطی اداری در سیستم اداری وجود دارد که دولت باید تلاش کند تا آن ها را برطرف کند، در همه کشورهای دنیا بهترین نیروهای متخصص را دولت جذب می کند. موضوع مهم دیگری که در این زمینه تعیین کننده است، سیاست خارجی دولت است. دولت به عنوان دولتی که مورد تایید و حمایت نهاد قدرت در ایران است، اگر بتواند با کشورهای توسعه یافته و غرب ارتباط برقرار کند، به نفع کشور است. این ارتباط باید در راستای منافع ملی مردم ایران نیز باشد. واقعیت این است که دوران گفتار درمانی به پایان رسیده است. ما نیازمند اصلاح اقتصاد و بهبود وضعیت معیشتی مردم با سیاست های خردمندانه و رویکردهای علمی هستیم.