آیا احیای برجام بدون روسیه امکان پذیر است؟ / پوتین چگونه حاضر است شرط خود را برای توافق پس بگیرد؟

یک دیپلمات سابق و تحلیلگر بین المللی معتقد است که احیای شورای امنیت سازمان ملل بدون روسیه با توجه به سازوکار موجود امکان پذیر است.

وی در تحلیل گفت و گوی تلفنی وزیر امور خارجه قطر با حسین امیرعبداللهیان و آنتونی بلینکن و همچنین سفر وی به روسیه گفت: اما اینکه وی چقدر در این موضوع موفق خواهد بود، بحث دیگری است. روسیه اکنون می تواند تاثیر تحریم ها را کاهش دهد و راهی برای دور زدن آنها در بحبوحه جنگ بیابد.

وی تاکید کرد: روسیه نمی خواهد این شرط را رها کند مگر اینکه اتفاقی بیفتد. و این اتفاق برای آن است که روس ها احساس کنند ادامه جنگ اوکراین به ضررشان است و به دنبال راهی برای خروج از باتلاقی باشند که در آن گرفتار شده اند. در این صورت، میانجی‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی می‌توانند راهی برای فرار پوتین فراهم کنند. “این بستگی به این دارد که مخفیگاه چیست و چقدر نیازهای روسیه را برآورده می کند.

او گفت: «اگر ما فکر کنیم که روس‌ها صرفاً به دلیل شکستن بن‌بست تسلیم می‌شوند، فکر نمی‌کنم این اتفاق بیفتد مگر اینکه برای تحریم‌ها یا میانجی‌گری برای بسته‌ای از غرب تخفیف زیادی دریافت کنند». این روسیه را بیشتر در این باتلاق فرو نخواهد برد و تنها در این صورت است که روسیه راضی خواهد شد. دلیل این امر نیز روشن است; روس ها معتقدند اگر این شرط هم اکنون مطرح نشود و توافق حاصل شود، نفت ایران وارد بازار می شود. ایران حدود 200 میلیون بشکه آب و ذخایر دارد که به دلیل تحریم ها نتوانست آن را بفروشد. حالا اگر به بازار عرضه شود، حداقل 10، 15 درصد روی قیمت نفت که روس ها به شدت به آن نیاز دارند، تأثیر می گذارد. بنابراین به گفته پوتین، واگذاری ایران به توافق به نفع روسیه نیست.

در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به اظهارات یک مقام ارشد آمریکایی، “اگر کرملین از خواسته های 90 دقیقه ای خود عقب نشینی نکند، واشنگتن در تلاش است تا بدون روسیه به توافق دیگری دست یابد”، این اساساً ممکن است. وی گفت: این دو موضوع باید از هم جدا شوند. ابتدا باید بررسی کنیم که آیا جایگزینی برای روسیه وجود دارد یا خیر، که به نظر می رسد پاسخ باشد. دلیل آن هم این است که سازوکار 1+5 به گونه ای است که کمیسیون مشترک پیش بینی شده در برجام نیازمند اجماع است. اجماع به این معناست که هر پنج عضو شورای امنیت به اضافه آلمان که یک عضو غیردائم است، باید با هر پیشنهادی که روسیه معمولا با آن مخالف است موافقت کنند و این اجماع حاصل نخواهد شد. موضوع دیگر این است که بر اساس چارچوب برجام، در صورت حصول توافق، ذخایر مازاد بر آنچه در برجام 2015 پیش بینی شده بود، باید به جایی منتقل شود که آن هم روسیه است. این که آیا روسیه این شروط را می پذیرد یا نه، محل تردید است.

این دیپلمات سابق ادامه داد: علاوه بر این موارد، اگر جایگزین دیگری را در نظر بگیرند، می‌توان بین ایران و 1+5 یا ایران و آمریکا به توافقی دست یافت که اگرچه گزینه‌ای ممکن است، اما دیگر احیای این توافق محسوب نمی‌شود. برجام، اما «این توافق دیگری است که چالش ها و مخاطرات خود را دارد».

گوربان اوغلو در مورد چالش های توافق جدید گفت: اول اینکه مبنای این توافق جدید چیست؟ برجام با قطعنامه 2231 حمایت می شود و در صورت بررسی همان قطعنامه، روس ها با آن مخالفت خواهند کرد. حتی اگر روس ها مخالفت نکنند، می دانیم که بسیاری در آمریکا با توافق ایران و آمریکا مخالف هستند و حتی از آمریکا می خواهند که از مذاکرات خارج شود و فشار زیادی بر دولت بایدن وارد کند. بنابراین رای گیری در کنگره یا سناتورهای آمریکا کاملا غیرمنتظره است. علاوه بر این مهم ترین جنبه بین المللی این موضوع این است که از حمایت سازمان ملل و شورای امنیت برخوردار نیست. «اگر قرار است این توافق جدید به شورای امنیت برود، یکی از اعضای اصلی روسیه است که احتمال مخالفت و رأی مخالف آن بسیار زیاد است.

این کارشناس بین الملل تاکید کرد: معتقدم ایران در این مرحله در مقطع مهمی قرار دارد و باید تصمیم جدی و ملی بگیرد. و آن این است که روس‌ها آشکارا احیای مورد نظر تهران را به دلیل جنگ در اوکراین به گروگان گرفته‌اند. رفتار سیاسی ایران در حال حاضر نباید به گونه ای باشد که تهمت توطئه با روسیه در این زمینه را در آگاهی عمومی به ویژه در آگاهی عمومی مردم ایران القا کند. همه می دانند ادامه این وضعیت و عدم احیای برجام به ضرر ماست.

وی افزود: احیای برجام به یک مطالبه عمومی حتی در بین اصولگرایان و کل نظام سیاسی تبدیل شده است. حالا اگر عده ای یا جناحی بخواهند چنین رسوایی درست کنند، به مفهوم استقلال که یکی از مفاهیم کلیدی در ایران است، ضربه زده اند.