روز جدید : اگر همه چیز به خوبی تمام شود و از فردا اوضاع آرام شود، سوال بعدی این است که آتشفشان بعدی کی پدیدار می شود؟ اینها سوالات مهمی هستند که سیستم باید از خود بپرسد.
جواد مرشیدی: موضوع اعتراضات همچنان در دستور کار نخبگان سیاسی کشور است. دلایل بی توجهی مسئولان به خشم مردم از وضعیت کنونی، مطالبات معترضان، ترکیب معترضان و دلایل حضور دهه 80 در تظاهرات، آنچه مسئولان سیاسی در برخورد باید به آن توجه کنند. با معترضان، نقش و دیدگاه نخبگان نسبت به اعتراضات و نحوه برخورد با معترضان. این یکی از سوالات محافل فکری و سیاسی است و خبرآنلاین در گفت و گو با صادق زیباکلام به آن پرداخته است.
آیا بروز اعتراضاتی در این مقیاس و دامنه قابل پیش بینی بود؟
اگر یکی به من می گفت که بعد از حادثه 31 شهریور در مورد جناح (مهسا امینی)، اعتراضات حدود یک ماه ادامه پیدا می کند و به تدریج تمام دانشگاه ها و دبیرستان ها را فرا می گیرد، می گفتم اشتباه می کنید، بعد از چند روز اعتراضات پایان می یابد و این موضوع تا مهر اول یعنی بازگشایی دانشگاه ها و مدارس تصمیم گیری می شود. خیلی ها صداقت گفتن این جمله را ندارند! و همیشه می گویند بدیهی است که تظاهرات ادامه خواهد داشت و… اما این حجم از اعتراضات باعث تعجب همه اعم از دولتمردان و کسانی که در دولت، مجلس، قوه قضائیه و… هستند.
دلیل تعجب دولت چه بود؟
کمی بدشانسی نظام بود که مهر را زد، اگر این اتفاق در اوایل شهریور می افتاد، دانشگاه ها و مدارس تعطیل می شد و اعتراضات به مردم محدود می شد. اما اگر یکی به من بگوید دانشگاه های ما چنین نقشی را ایفا می کنند، می گویم اشتباه می کنید، چون چند سال است که دانشگاه کاری نکرده است. بعد از سال 1387 خوابگاه های زیادی به دانشجویان متاهل دادند و آنها را در تهران پراکنده کردند، در شهرهای بزرگ هم سعی کردند خوابگاه ها را محدود کنند، بنابراین فکر کردم دانشگاه ها آب گرم نیستند.
اما یک چیز دیگر؛ اطلاعاتی از مشارکت دانشگاه های آزاد در اعتراضات در دست نیست. دانشگاه آزاد در اعتراضات سال 88 شرکت نکرد زیرا از زمان آقای دکتر جاسبی حداقل امکانات برای فعالیت دانشجویی در سازمان دانشگاه فراهم شده بود. نه اساتید با مسائل سیاسی هماهنگ بودند و نه دانشجویان. از سوی دیگر، با پرداخت شهریه دانشجویان، محافظه کارتر شدند. اما به موازات دانشگاه های دولتی و سراسری، واحدهای مختلف دانشگاه آزاد نیز معترض هستند. مشکل دیگر این بود که نه رژیم و نه اپوزیسیون داخل و خارج از کشور هیچ تصوری از حساسیت افکار عمومی نسبت به گشت ارشاد نداشتند. زنان و دختران مسئول این امر بودند. این حساسیت و نفرتی که علیه گشت ارشاد ریخته شد، مثل اعتراضات دانشجویی و دانشگاه آزاد قابل پیش بینی نبود. این مسائل چندان مورد توجه قرار نگرفته است، اما نمی خواهم مسائل اقتصادی را نادیده بگیرم.
خواسته های معترضان چه بود؟
سوخت و مهمات این اعتراضات نارضایتی اجتماعی است. این اعتراضات دو ستون بسیار قوی داشت، ستون اول زنان و دختران و ستون دوم دهه هشتاد بود. چه طرفدار نظام باشیم چه مخالف نظام، چه طرفدار این تظاهرات باشیم و چه مخالف، واقعیت این است که در این چند هفته دو عنصر وجود دارد، یکی نفرت از گشت ارشاد و دیگری نفرت از گشت ارشاد. دهه 80 که نه نان درست می کنند، نه ازدواج کرده اند و نه مقید هستند. یعنی با وجود مشکلات اقتصادی، دهه هشتاد مشکل اقتصادی نداشت.
پس چه شد که دهه هشتاد این چنین به خیابان ها آمد؟
ناامیدی سیاسی و اجتماعی باعث چنین اتفاقی شد. دهه 1980 هیچ آینده یا روشنی در انتهای تونل از نظر ورود به دانشگاه، فارغ التحصیلی و سپس تشکیل خانواده نداشت. به همین دلیل معتقدم شرایط فعلی نشان می دهد که تربیت دینی در دبیرستان از طریق آموزش و پرورش و صداوسیما موثر نبوده است. مسئولان نظام باید از خود بپرسند با دهه 80 می خواهند چه کنند؟ همچنین اگر جو آرام شود، آیا سیستم فکر می کند همه چیز تمام شده است؟ یا باید فکر کند چند سال دیگر با دهه نود روبرو می شود؟ بنابراین اگر فردا همه چیز خوب پیش برود و اوضاع آرام شود، سوال بعدی این است که آتشفشان بعدی چه زمانی ظاهر می شود؟ اینها سوالات مهمی هستند که سیستم باید از خود بپرسد. همچنین، من فکر می کنم که ما با یک کودتا ناراضی تر خواهیم شد.
اصولگرایان معتدل معتقدند برای بقای نظام باید تغییراتی صورت گیرد
برخورد دولت با این معترضان را چگونه می بینید؟
مقامات ارتش در حال بررسی دو راه برای مقابله با حوادث اخیر هستند: یکی واکنش رادیکال و سریع، مانند آنچه در نوامبر 2018 رخ داد و ظرف 2 تا 3 روز مشکل با تلفات و دستگیری های فراوان حل شد. شاید برخی از مسئولان می گویند ما سست شده ایم و نباید می گذاشتیم به این نقطه برسیم. دسته دیگر از منتقدان شیوه کار در نوامبر 2018 هستند و اینکه این نوع معاملات مشکلی را حل نکرده و با عبارات و نام های مختلف شروع شده است. یعنی این جلسه اعتراض دیگری به دنبال نداشته است. شاید در صورت ادامه و تشدید اعتراضات به خشونت تبدیل شود. به همین دلیل، من فکر می کنم که مقامات تا حدودی با فقدان “چه باید کرد” سردرگم شده اند.
رفتار مسئولان یا نیروهای اصولگرا و معتدل را چگونه ارزیابی می کنید؟
خیلی از مسئولان در مورد موارد اخیر صحبتی نکرده اند، من نشنیدم خیلی از نخبگان اصولگرا موضع خود را اعلام کنند. تنها کسانی که نظر دادند برخی از ائمه جمعه و ائمه جماعت بودند و غیر از آنها برخی دیگر اظهار نظر نکردند. اگر کسی از من بپرسد که چرا تعداد قابل توجهی از مسئولان اصولگرا اظهار نظر نکرده اند، می گویم به این دلیل است که خصوصی می گویند باید کاری انجام دهیم و تغییراتی ایجاد کنیم. اصلاح طلبان به کنار! چون واضح است که منتقد هستند اما معتقدم بسیاری از اصولگرایان معتدل و معتدل برخورد تند را درست نمی دانند و فکر می کنند برای بقای نظام باید تغییراتی صورت گیرد.
نقش نخبگان را در این شرایط چگونه ارزیابی می کنید؟
نقش نخبگان این بود که عموماً می گفتند نظام باید درست رفتار کند. به عنوان مثال حدود سه هفته پیش رئیس دانشگاه، دکتر مقیمی که از اصولگرایان سرسخت است، از حدود 90 استاد از جمله وزیر اقتصاد و دارایی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس سازمان برنامه و بودجه دعوت کرد. بانک مرکزی آقای ظریف، حناچی وزیر امور خارجه، شهردار تهران، نماینده رهبری در شورای عالی انقلاب فرهنگی، نماینده رهبری در دانشگاه تهران و آقای حداد عادل و… حضور داشتند. به غیر از 3 نفر که حرف های معمول را مطرح کردند، بقیه به سیاست های کلان نظام اعم از اقتصاد و سیاست خارجی و نحوه برخورد با اعتراضات انتقاد کردند. معلوم بود که همه از هواداران نظام بودند و هیچ کدام طرفدار سرنگونی رژیم نبودند. به همین دلیل است که فکر می کنم نخبگان از نحوه عملکرد سیستم ناامید شده اند.
با توجه به تجربه ای که داشته اید، اکنون این بحران چگونه باید حل شود؟
این نظر قطعا از سوی برخی از مسئولان جمهوری اسلامی است که اگر تغییراتی ایجاد کنیم و امتیاز بدهیم عقب نشینی تلقی می شود و جوانان و دانشجویان پرخاشگرتر می شوند که البته این نظر اشتباهی است. من معتقد نیستم که اگر تغییراتی ایجاد کنیم، دولت فرو می ریزد، معتقدم اگر تغییراتی ایجاد نکنیم و اصلاح نکنیم، نظام را در خطر فروپاشی قرار خواهیم داد.