و این در حالی است که تعداد زیاد کلاس های درس بیش از ظرفیت هنجاری دانش آموزان است و در صورت تشکیل کلاس های درس طبق استاندارد، کمبود معلم بیش از تعداد اعلام شده خواهد بود. متأسفانه وزارت آموزش و پرورش در حال پیر شدن است و توانایی حرکت، تغییر و تحول، رفتن به سمت روش های جدید را ندارد، اما با روش های منسوخ و به گفته کارشناسان بهره برداری از معلمان به کار خود ادامه می دهد. ثبت چنین سخنان و شعارهایی در کارنامه خود بر عهده مسئولان این وزارتخانه است و بس.
روز گذشته رضا مرادصحرایی سرپرست وزیر آموزش و پرورش با اعلام آمار نگران کننده از کمبود معلم، گفت: این وزارتخانه تمام تلاش خود را برای اجرای طرح امین به کار می گیرد تا روحانیون یکی پس از دیگری در مدارس تعیین تکلیف شوند. صحرایی درباره این خبر گفت: هر ساله در شهریور ماه طبق قانون رتبه بندی انجام می شود. فعالیت های آموزشی یکی از اولویت های اصلی سند تحول است. با کمبود 50 هزار مربی پرورشی مواجه هستیم. امسال 11 هزار نفر برای این منظور مشغول به کار خواهند شد که هنوز کافی نیست. آمار کمبود معلم هنوز دقیق نیست. او فکر می‌کند: ما در حال ایجاد تغییراتی در نحوه سازماندهی هستیم و امیدواریم نیازمان کمتر از پیش‌بینی‌ها باشد، زیرا این کمبود نگران‌کننده است. برخی اقدامات مدیریتی می تواند این نیاز را کاهش دهد.» وزیر موقت آموزش و پرورش با اشاره به برگزاری آزمون استخدامی 27 هزار نفری ابراز امیدواری کرد که سال تحصیلی جدید با حداقل مشکلات آغاز شود.
اما این اولین بار نیست که بحران کمبود معلم در کشور خبرساز می شود. سال تحصیلی 1401 نیز با همین مشکل آغاز شد و اعتراضات ملی، سرمای هوا، مسمومیت، هوای کثیف و هزار و یک بهانه دیگر مدارس را مجبور به تعطیلی کرد تا مشکل کمبود معلم پنهان بماند. سال گذشته احمد حسین فلاحی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات شورای اسلامی به آمار بحث برانگیز آموزش و پرورش اشاره کرد و تاکید کرد: آمار ارائه شده از سوی وزارت آموزش و پرورش با واقعیتی که در جامعه می بینیم متفاوت است. کمبود معلم در آموزش و پرورش از 230 تا 260 هزار نفر است. حمیدرضا حاجی بابایی، رئیس فراکسیون آموزش و پرورش مجلس نیز آذرماه سال گذشته اعلام کرد: «آموزش و پرورش 300 هزار معلم کمبود دارد، این کمبود از معلم آموزش و پرورش گرفته تا معلم ورزش و آزمایشگاه است. اگر بخواهیم آموزش زنده داشته باشیم باید 300 هزار معلم را از طریق دانشگاه فرهنگیان تربیت کنیم و به کلاس های درس بفرستیم. مطمئناً دانشجویی که در دانشگاه تربیت معلم درس خوانده است می تواند بهتر تدریس کند.» حداقل 250 هزار معلم در سال گذشته بازنشسته شدند. یعنی 250 هزار نفر از با سابقه ترین معلمان آموزش و پرورش تا زمانی که برنامه ای برای جایگزینی آنها وجود داشت خانه نشین شدند و تنها راه حلی که آموزش و پرورش به دنبال آن بود استفاده از دانشجو معلمانی بود که هنوز دوره کارورزی خود را به پایان نرسانده بودند. حتی دستورات بدون پشتوانه هم نمی توانند کمبود معلم را جبران کنند.
پرداخت حقوق به 100 هزار معلم که معلم نیستند؟!
محمد داوری، سخنگوی سازمان معلمان کشور در گفت و گو با خبرنگار هم مهان با اشاره به اینکه آمار دقیقی از کمبود معلم در کشور نداریم، تاکید کرد: در زمان ماموریت وزارت آموزش و پرورش این مسائل وجود داشت. شفاف سازی شد و در عین حال گفته شد طی چهار تا پنج سال آینده به طور متوسط سالانه 100 هزار معلم بازنشسته می شوند. «اکثریت کادر آموزشی در دهه 60 و 70 جذب شدند و در شرف بازنشستگی هستند و آمار بازنشستگی 100 هزار معلم در سال دور از واقعیت نیست.
وی با اشاره به آماری که تنها یک دوره منتشر شده است، افزود: در یک جلسه خصوصی گفته شد حدود 100 تا 120 هزار معلم از آموزش و پرورش حقوق می گیرند اما نقشی در آموزش و پرورش ندارند. سوال اینجاست که آیا این آمار درست است؟ برخی از این افراد در سازمان ها و ارگان های دیگر منصوب می شوند و برخی دیگر از آموزش و پرورش حقوق می گیرند اما در بسیج، سپاه، راهیان نور و… فعالیت دارند. در واقع یک موقعیتی وجود دارد که یک فرد دارد، اما در جای دیگری کار می کند. فرض کنید 100 هزار نفر با این روش در آموزش و پرورش نباشند و سالانه 100 هزار نفر بازنشسته شوند، یعنی هر سال 20 درصد معلمان کم می شوند و آموزش و پرورش و آموزش و پرورش اول مهر دچار مشکل می شوند. البته این 20 درصد در نقاط مختلف کشور متفاوت است. به عنوان مثال در تهران این تعداد بیشتر است و بیش از 70 درصد معلمان شاغل بازنشسته هستند و به عنوان معلم مشغول به کار هستند. این نیروها خسته، خسته و افسرده هستند و به دلیل نیاز مالی به شهریه کار می کنند.
داوری تاکید کرد: وزارت آموزش و پرورش در تمامی مراحل منابع انسانی و مدیریت آن فجیع عمل می کند. در تمامی مراحل: 1) پذیرش از دانشگاه فرهنگیان یا سایر دانشگاه ها 2) گزینش و مصاحبه و …. 3) حفظ 4) ترفیع 5) خروج 6) در بحث جایگزینی مشکل داریم و به جرات می توانم بگویم که به طور متوسط 20 درصد کمبود داریم. برق داریم و در برخی شهرهای پرجمعیت مانند تهران به 70 درصد و در برخی مناطق کشور به 2 درصد می رسد. اما یک تراژدی خطرناک در فقدان قدرت وجود دارد.»
سخنگوی سازمان معلمان ایران گفت: متاسفانه یکی از مصادیق عدم عدالت آموزشی این است که نیروهای کم تجربه به مناطق فقیرنشین می روند. در واقع جایی که معلم با تجربه و توانمند کمبود و نیاز باشد، معلم ضعیف تری اعزام می شود که این تخلف از عدالت آموزشی است. یک قاضی درباره پنهان کردن کمبود معلم با افزایش تعداد دانش آموز در هر کلاس گفت: طبق استانداردهای جهانی باید کمتر از 20 دانش آموز در کلاس ها حضور داشته باشند. سازمان اداری و کار آموزش و پرورش بیان می کند: به ازای هر 11 دانش آموز یک معلم وجود دارد. این آمار گمراه کننده است زیرا برخی از مدارس با تراکم بسیار بالای دانش آموزی مواجه هستند که نقض عدالت آموزشی است زیرا تراکم کلاسی دانش آموزان در مناطق محروم، مدارس دولتی و عادی بیشتر است. در مدارس غیرانتفاعی که کلاس ها 30-40 نفر نیستند. حتی در مدارس معمولی و تیزهوشان نیز تعداد دانش آموزان بالای 30 نفر است که در حوزه آموزشی یک فاجعه محسوب می شود.
دولت از وظایف قانونی خود شانه خالی می کند
محمدتقی فلاحی، دبیر کانون صنفی معلمان استان تهران در خصوص کمبود معلم در وزارت آموزش و پرورش به هممهن گفت: با استخدام های کوتاه مدتی که انجام می شود مشکل کمبود نیرو در آموزش و پرورش حل نمی شود. این کمبود در تهران و شهرهای بزرگ بیشتر است. همچنین با توجه به روند بازنشستگی، استخدام نیروهای محدود مشکل را به طور کامل حل نمی کند.» وی درباره مهاجرت معلمان نیز گفت: عمده مهاجرت معلمان از روستاها و مناطق فقیرنشین به شهرها است و این امر رویه منجر به افزایش مشکل کمبود معلم در مناطق روستایی و فقیر شده است. البته بیشتر مهاجرت ها به شهرهای بزرگی مثل تهران است. این در حالی است که بخشی از کسری با معلمان شرکتی برطرف می شود که برخی از آنها همچنان کمتر از مبالغ معمول پرداخت می شوند. فلاحی با ابراز بی اطلاعی از تعداد دقیق معلمان در آستانه بازنشستگی، تاکید کرد: به گفته مسئولان روند بازنشستگی از سال 1395 آغاز شده و به 1402 نفر رسیده و پس از آن کاهش خواهد یافت.
دبیر کانون صنفی معلمان استان تهران درباره کمبود 5 هزار معلم گفت: در واقع نمی دانم چقدر کمبود معلم داریم. معلم پذیرش بیشتر یک معلم فوق برنامه است. این در مورد معلم نقاشی نیز صدق می کند. اگرچه چنین درسی در نظام آموزشی وجود دارد، اما به طور کلی به دلیل کمبود معلمان نقاشی، زمان آن به دروس دیگر اختصاص می یابد. اما نکته مهم این است که عموما در اکثر دوره ها کم کار هستیم اما آموزش و پرورش سیاست خاصی برای جبران کمبود نیرو دارد تا کلاس ها بیش از ظرفیت و استاندارد تعیین شده دانش آموز داشته باشند و به این ترتیب کمبود معلم در شهرهای بزرگ تصمیم گیری می شود. وی با بیان اینکه استفاده از ظرفیت دانشجو معلمان به نفع آموزش و پرورش است، به عنوان معلم 9 نفر از کارآموزان را به کلاس درس می فرستد و به آنها بورسیه می دهد که به نفع دولت است. اما دولت برای حل این مشکل باید جور دیگری فکر کند. به عنوان مثال تنها استفاده از ظرفیت دانشگاه برای تربیت معلم سیاست خوبی نیست زیرا آن دانشگاه و خروجی آن قادر به پاسخگویی به تعداد نیروی آموزشی و آموزشی مورد نیاز نیست. به خصوص که در چند سال اخیر شاهد بازنشستگی معلمان زیادی بوده ایم و این رویه همچنان ادامه دارد».
فلاحی تاکید کرد: اگر از منظر مالی و بودجه ای به رفتار دولت نگاه کنیم، عموما برای آموزش و پرورش خوب است زیرا با هزینه کمتری دانش آموزان بیشتری را پوشش می دهد، اما از نظر کیفی برای دانش آموز مضر است. و نظام آموزشی و مشکلاتی از این قبیل، کادر آموزشی افزایش خواهد یافت. کمبود معلم سال هاست که معضل آموزش و پرورش بوده و متأسفانه مسئولان به جای سرمایه گذاری بیشتر و ایجاد جذابیت فضا، کمبود نیروی کارآمد را با ایجاد محدودیت های رسمی مانند جذب فقط از برخی دانشگاه ها جبران می کنند. و برون سپاری با استفاده از و به عنوان شکلی از بهره برداری، معلمان شرکت هزینه ها را به خانواده منتقل می کنند. این روش راهی برای سلب مسئولیت دولت برای ارائه آموزش رایگان و با کیفیت بالا است.
قانون اساسی دولت ها را موظف به ارائه آموزش رایگان و باکیفیت کرده است. اما روش کار دولت ها این است که آموزش نه رایگان است و نه پایه. عمر آموزش و پرورش با معلمان خسته ای که برای نان سوگواری می کنند محدود شده و زنگ خطر ورشکستگی آموزش و پرورش در کشور به صدا درآمده است.