وزیر کار اوایل بهمن ماه اعلام کرد که «وعده ایجاد یک میلیون شغل محقق شده و بحمدالله از مرز یک میلیون شغل در سال عبور کرده ایم». این گفته به دلایل مختلف با توجه به اقتصاد رکودی ایران تا حدودی عجیب است، زیرا ایجاد شغل در این ابعاد نیازمند عواملی است که ساختار اقتصادی کنونی ایران آن را پیش بینی نمی کند.
صحبت از کاهش اشتغال در اقتصادی که در رکود است، بیشتر منطقی است تا افزایش. زیرا رونق اقتصادی و سرمایه گذاری پیش نیاز اصلی ایجاد اشتغال است. در کشوری که سرمایه در حال خروج از کشور است چگونه می توان در این ابعاد شغل ایجاد کرد؟
تحلیلی از نرخ بیکاری در ایران
مرکز آمار ایران در جدیدترین گزارش خود از بیکاری و اشتغال در فصل پاییز، نرخ بیکاری جمعیت 15 ساله و بالاتر را 8.2 درصد اعلام کرد که نسبت به پاییز 1400 0.7 درصد کاهش داشته است. مرکز آمار تنها ۲ میلیون و ۱۳۶ هزار نفر در کشور بیکار هستند. اما این تمام ماجرا نیست!
بر اساس همین گزارش، نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در فصل پاییز 19.2 درصد بوده که نسبت به پاییز سال گذشته که حدود 23.6 درصد بوده، کمتر است و به همین دلیل نرخ بیکاری در این گروه سنی کاهش یافته است. 4.4 درصد نرخ بیکاری برای گروه سنی 18 تا 35 سال که تقریباً ناظر اصلی اشتغال جوانان است، حدود 14.8 درصد بوده که نسبت به کاهش 16.1 درصدی سال گذشته 1.3 درصد کاهش داشته است. از سوی دیگر نرخ بیکاری در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی بالای 15 سال 12.5 درصد است.
نرخ اشتغال در بخش کشاورزی که در پاییز گذشته 15.4 درصد بود، اکنون به 14.3 درصد رسیده است که به معنای کاهش بیش از 1 درصدی است. این گزارش همچنین حاکی از کاهش اشتغال در بخش صنعت است، به طوری که نرخ اشتغال صنعتی از 34.7 درصد در پاییز گذشته به 34.6 درصد رسیده است که حدود یک دهم درصد کاهش داشته است. به جای کاهش اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت، اشتغال در بخش خدمات افزایش یافته و نرخ اشتغال در این بخش از 49.9 درصد در پاییز سال گذشته به 51.1 درصد در پاییز امسال رسیده است. 1.2 درصد
واقعیت این است که اگرچه مرکز آمار ایران صحت نرخ بیکاری را حدود 95 درصد اعلام کرده است، اما باور این ارقام به دلیل اینکه جنبه حسابداری دارند دشوار است. به عنوان مثال، کاهش اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت دقیقاً با افزایش اشتغال در بخش خدمات مواجه است. یعنی میزان کاهش اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت حدود 1.2 درصد است و در بخش خدمات نیز به همین میزان افزایش می یابد. علاوه بر این، شرایط اقتصادی کشور نیز گویای همه چیز است و این عامل کلیدی است که پذیرش چنین نرخ هایی را دشوار می کند.
بررسی آمار اشتغال در کشور
وقتی از وزیر تعاون پرسیده شد که افزایش بیش از یک میلیون شغل در کشور بر چه اساس بوده است، وی پاسخ داد که بررسی این آمار به سه صورت انجام می شود. اولی گزارش مرکز آمار، دومی آمار بیمه شدگان و سومی به روش پیامکی یا تصادفی. باید گفت که هر سه روش قابل اعتماد نیستند. به عنوان مثال، در آمریکا شاخصی برای بررسی سطح اشتغال وجود دارد که به نام NFP یا Non-Farm Payrolls شناخته می شود. این شاخص نرخ اشتغال را بر اساس تعداد شاغلان محاسبه می کند. یعنی افزایش یا کاهش تعداد شاغلان به غیر از بخش کشاورزی و فدرال، معیار مهمی برای محاسبه سطح اشتغال در کشور است.
وقتی سازمان تامین اجتماعی داده ها و آماری از نرخ اشتغال انواع پوشش های بیمه ای دارد، چه لزومی دارد که دولت از سامانه پیامکی برای محاسبه نرخ اشتغال و مشاهده و محاسبه تصادفی نرخ اشتغال استفاده کند؟
وزیر همچنین گزارش مرکز آمار را یکی از منابع خود برای ارائه این آمار اشتغال اعلام کرد. در گزارش مرکز آمار ایران، اگرچه جنبه حسابداری بر جنبه واقعی اعداد حاکم است، اما به گفته وزیر هنوز نمی توان ردپای یک میلیون شغل و بیشتر را ردیابی کرد. نرخ اشتغال جمعیت 15 ساله و بالاتر در پاییز 1400 بر اساس آمار مرکز آمار ایران 23 میلیون و 535 هزار و 175 نفر بوده که این میزان در پاییز 1401 به 24 میلیون و 70 هزار و 412 نفر رسیده است. تنها 535000 نفر شاغل بودند.افزودن در سال منتهی به پاییز.
اما روش دیگری که وزیر کار در نظر گرفته، بررسی تعداد بیمه شدگان است. همه بیمه شدگان لزوماً مشمول قانون بیمه اجباری نیستند، یعنی. افراد شاغل در کارگاه های مشمول قانون تامین اجتماعی و همچنین صاحبان مشاغل آزاد و خوداشتغال و نیز بیمه شدگان اختیاری. همچنین به آن باید طرح بیمه مجتمعی را که در سال گذشته اجرا شد اضافه کرد که در سال گذشته تعداد بیمه شدگان را به میزان قابل توجهی افزایش داد. بر اساس آمارهای منتشر شده و به گفته مدیر کل بیمه سازمان تامین اجتماعی از ابتدای سال جاری تا پایان دی ماه حدود 833 هزار نفر تحت پوشش طرح بیمه جامع خانواده قرار گرفتند. بیمه جامع شامل چهار گروه است که عبارتند از بیمه شدگان و شاغلین، بیمه داوطلبانه، بیمه دانشجویی و بیمه صاحبان خانه. حدود 477 هزار نفر از بیمه شدگان دارای شغل آزاد، 33 هزار نفر دانشجو و 165 هزار نفر خانه دار هستند. حدود 157 هزار نفر نیز در قالب بیمه اختیاری تحت پوشش هستند. همچنین طی ماه های بهمن و اسفند حدود 450 هزار نفر دیگر در قالب طرح جامع بیمه ای تحت پوشش سازمان بیمه ای قرار خواهند گرفت. هیچ یک از این چهار گروه بیمه شده افزایش اشتغال را در کشور نشان ندادند. بنابراین باید گفت اگر منبع وزیر کار تعداد کل بیمه شدگان در سال گذشته باشد، این آمار نشان می دهد که اکثریت بیمه شدگان به طرح بیمه جامع وصل هستند اما اگر آمار دیگری (اجباری) باشد. بیمه) در ذهن وزیر است، انتشار آن می تواند با شفافیت بیشتری مفید باشد.
علاوه بر این، گزارش‌های زیادی مبنی بر تعطیلی کسب‌وکارها به دلیل قطعی اینترنت در سراسر کشور منتشر شده است و حتی دست اندرکاران از تعطیلی بسیاری از استارت‌آپ‌ها در فصل پاییز صحبت کرده‌اند. منطقاً طبق گزارش‌های منتشر شده، جمعیت بیکار در گروه سنی 15 تا 24 سال یا 18 تا 35 سال باید با افزایش مواجه می‌شد، اما این گزارش هیچ تأثیری از تأثیر قطعی اینترنت بر اشتغال مشاهده نکرد. مرکز آمار ایران به همین دلیل داده های مرکز آمار ایران حداقل در فصل پاییز پایه محکمی ندارد.
اشتغال و سرمایه گذاری در ایران
اشتغالزایی در کشور ارتباط مستقیمی با سرمایه گذاری دارد چرا که عامل سرمایه گذاری داخلی و خارجی است که ظرفیت لازم برای اشتغال در این ابعاد را ایجاد می کند. بانک جهانی در مورد رابطه سرمایه گذاری و اشتغال تحقیق کرده است و این آمار در واقع یک روند جهانی محسوب می شود.
طبق آمار، ایجاد هر شغل نیاز به سرمایه گذاری 20 هزار دلاری دارد. به عنوان مثال ایجاد یک کافه نسبتاً مجهز با ظرفیت 3 تا 7 نفر نیازمند سرمایه گذاری بین 80 تا 250 هزار دلار است. اگر این مثال را مبنا قرار دهیم، هر فرد برای ورود به بازار کار باید بین 25 تا 35 هزار دلار سرمایه گذاری کند. به عنوان مثال در تونس که کشوری نسبتا فقیر محسوب می شود، طبق آمار این کشور با سرمایه گذاری 10 میلیون دلاری می توان برای 300 شغل ایجاد کرد که این یعنی حدود 30 هزار دلار برای هر نفر. اما اگر بخواهیم به ارقام ذکر شده یک میلیون شغل در سال که وعده سید ابراهیم رئیسی است نگاه کنیم به سرمایه گذاری سالانه 50 میلیارد دلاری خواهیم رسید. یعنی برای تحقق وعده دولت سیزدهم مبنی بر ایجاد اشتغال باید سالانه حداقل 50 میلیارد دلار سرمایه گذاری انجام شود. حال اگر گفته صولت مرتضوی را در نظر بگیریم که اشتغال ایجاد شده از مرز یک میلیون گذشته است، یعنی بیش از 50 میلیارد دلار در کشور سرمایه گذاری شده است. در واقع بیشتر یک شوخی بی مزه است و می دانیم که شرایط کنونی کشور – تحریم ها و انزوای اقتصادی و عدم خروج سرمایه های خارجی و فرار سرمایه از کشور به دلیل تورم و افزایش نرخ ارز و …. – او چنین ظرفیتی را در خود نمی بیند.
مهمترین عامل درک وضعیت اشتغال در کشور درک خود مردم است و همه می دانند که ایجاد یک میلیون شغل در کشور نیازمند برنامه ریزی اقتصادی گسترده، کاهش حجم بودجه جاری، رفع تحریم ها است. و روابط اقتصادی با دنیا برای افزایش بهره وری و تولید و غیره. و از این طریق است که مردم می توانند اثر ایجاد یک میلیون شغل در کشور را کاملا احساس کنند و آن را با تمام وجود لمس کنند.