روز جدید در یکی دو ماه گذشته اخباری مبنی بر احتمال احیای برجام و حصول نتیجه در جریان مذاکرات وین منتشر شد، اما هر بار امضای نهایی این توافق به تعویق افتاده و مذاکرات از سر گرفته شده است. . اما چرا به این وضعیت رسید و مذاکرات هسته ای کجاست؟
چهارشنبه شب بالاخره پاسخ آمریکا به ایران رونمایی شد. پاسخی که پس از ده روز بررسی جامع پاسخ ایران به هماهنگ کننده اروپایی داده شد. بر اساس اظهارات محمد مرندی، مشاور رسانه ای تیم مذاکره کننده هسته ای ایران، پاسخ آمریکا به پیشنهادات ایران «آری یا نه قاطعانه» نبود، بلکه پاسخی مفصل به پیشنهادات ایران بود. لذا جمهوری اسلامی ایران در نظر دارد با مطالعه دقیق واکنش آمریکایی ها پاسخ خود را در قالب پیشنهادهای جدید به کشور ارائه کند.
آخرین وضعیت مذاکرات هسته ای
تاکنون به نظر می رسد علیرغم پاسخ مثبت آمریکا به برخی از شرایط و خواسته های ایران به ویژه در حوزه تحریم، سه محور اصلی مطالبات ایران پاسخ منفی یا حداقل غیرمثبت دریافت کرده است. در این صورت ظاهرا علیرغم وعده دولت جو بایدن مبنی بر تایید توافق در مجلس قانونگذاری آمریکا برای تضمین برجام، ارائه تضمین معتبر برای جلوگیری از خروج دولت بعدی آمریکا از این توافق دور از دسترس است.
همچنین به نظر می‌رسد ضمانت پرداخت غرامت یا حداقل معافیت‌های 2.2 ساله جمهوری اسلامی ایران از تحریم‌های ناشی از خروج احتمالی دولت بعدی آمریکا از توافق نیز ضمانت اجرایی معتبری نخواهد داشت. . این در حالی است که آمریکایی ها اساساً با مداخله سیاسی برای پایان دادن به پرونده ایران در نشست آتی شورای حکام که در 27 سپتامبر برگزار می شود، مخالفت کرده اند.
از سوی دیگر آمریکایی ها با درخواست ایران برای آزادسازی معاملات دلاری و بازگشت به سامانه سوئیفت، آن را نیز منوط به تصویب و اجرای قوانین FATF و پاسخگویی به سوالات این نهاد کردند. موضوعی که خود می تواند صحنه اجبار سیاسی در ایران بین مخالفان و حامیان برجام در داخل و خارج از دولت فعلی و قبلی باشد. این در حالی است که تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی ایران از جمله علی باقری که پیش از ورود به دولت مدیریت مذاکرات را بر عهده داشت، یکی از مخالفان اصلی چنین توافقاتی و تصویب و اجرای آن توسط دولت قبل بود. .
به گزارش رویداد۲۴، شایان ذکر است که مذاکرات وین، مذاکراتی با هدف دستیابی به توافق هسته ای جدید نیست، بلکه مذاکراتی با هدف دستیابی به توافق برای بازگشت به توافق ۲۰۱۵ (بازگرداندن برجام) است. قاعدتاً در چنین شرایطی نباید انتظار اجزای جدیدی در توافق هسته ای داشت و این موضوع از این نظر برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت ویژه ای دارد که عمر بسیاری از محدودیت های هسته ای ایران اعم از پژوهشی و … بر اساس این توافق، محدودیت‌های توسعه و همچنین استفاده از نسل جدید ماشین‌های جداسازی و سانتریفیوژها وجود دارد. قبلی یا تمام شده یا به زودی تمام می شود. در همین حال، هم دولت ترامپ و هم دولت بایدن بر لزوم تمدید این دوره تاکید کرده اند. در حالی که بر اساس مذاکرات جاری، جمهوری اسلامی ایران و قدرت های جهانی تنها در حال مذاکره برای بازگشت به توافق 2015 هستند.
در همین حال، مسائل خارج از برجام، مانند تحریم‌های اعمال شده علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحت فهرست سیاه تروریسم وزارت خارجه یا FTO که منجر به تحریم شرکت‌های گروه اقتصادی سپاه می‌شود، در عمل بسیاری از اقتصاد ایران را تحت تحریم نگه می‌دارد، مگر اینکه در هر صورت بخشی از سپاه می تواند روابط خود را با گروه اصلی قطع کند.
وضعیت منطقه در میانه مذاکرات وین چگونه است؟
به نظر می رسد تا زمانی که بحث های منطقه ای و رقابت های منطقه ای بین جمهوری اسلامی ایران از یک سو و متحدان منطقه ای آمریکا از سوی دیگر ادامه داشته باشد، هرگونه توافقی شکننده و غیرقابل اعتماد خواهد بود. نمونه این مشکل را در درگیری‌های شرق سوریه و منطقه تنف می‌بینیم که ارتش آمریکا در آن حضور دارد، زمانی که نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی ایران با حمله پهپادی به ارتش آمریکا و برخی از متحدان شبه‌نظامی آن حمله کردند و مجروح شدند. چند سرباز آمریکایی حاضر در این پایگاه نتیجه این حملات دور جدیدی از ضدحمله‌ها بین نیروهای دو کشور است که تاکنون اخبار موثقی از مجموع تلفات و مجروحان دو طرف منتشر نشده است.
در همین حال، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن و ند پرایس، مسئول هماهنگی ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا، با اشاره به این حملات، واکنش نظامی آمریکا به این حملات، تعهد دولت بایدن به حمایت جان نیروهای نظامی و امنیت متحدان منطقه ای ایالات متحده. نشانه‌ای که برخی رسانه‌های آمریکایی آن را تلاش دولت بایدن برای فروختن توافق احتمالی ایران به کنگره متزلزل و حفظ اعتبار در بازدارندگی آمریکا در برابر فعالیت‌های منطقه‌ای ایران می‌دانستند.
در همین حال، عربستان سعودی در واکنش به پیشرفت مذاکرات ایران و قدرت های جهانی اعلام کرد که در صورت ادامه کاهش قیمت نفت، رهبری کشورهای عضو اوپک پلاس مجبور به کاهش تولید خواهند شد. در همین حال، بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل نیز به آمریکا سفر کرد تا با مجموعه امنیت ملی دولت بایدن گفتگو کند. زیرا به گفته بسیاری از جامعه امنیتی اسرائیل، توافق هسته ای احتمالی بین آمریکا و ایران یک فاجعه برای امنیت آن کشور تلقی می شود. در همین حال دیوید بارنیا رئیس موساد در پیامی به شورای امنیت ملی آمریکا این توافق را تهدیدی راهبردی برای آمریکا در برابر تحولات منطقه ای دانست.
همانطور که پولیتیکو هفته گذشته گزارش داد، مقامات آمریکایی به دولت اسرائیل اطمینان داده اند که توافق هسته ای نمی تواند در یک چارچوب زمانی محدود به دست آید. در همین راستا میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات نیز اعلام کرد که با وجود پیشرفت های صورت گرفته، به نظر می رسد مذاکرات ادامه پیدا کند.
بن بست مذاکرات برای احیای برجام کجاست؟
شاید بی دلیل نباشد، نه جمهوری اسلامی ایران و نه ایالات متحده آمریکا عجله ای برای دستیابی به توافق برای بازگشت به برجام ندارند. چرا که حجم معادلات حاشیه ای این توافق حتی از خود توافق احتمالی نیز متنوع تر است و هرگونه شکست در مذاکرات یا حصول توافق به دلیل متغیرهای مختلف می تواند تاثیر شدیدی بر مجموعه امنیت منطقه ای و معادلات آن داشته باشد.
به نظر می رسد اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده مذاکرات، انگیزه ای دوگانه برای موفقیت مذاکرات در این مرحله دارد. این موضوع با توجه به زمستان پیش رو در اتحادیه اروپا به دلیل قیمت بالای انرژی که در نتیجه تحریم های روسیه رخ داده است، اهمیت ویژه ای دارد. به عبارت دیگر، علیرغم وعده های خیرخواهانه آمریکا برای تامین نیازهای انرژی اتحادیه اروپا، همچنان در تلاش است تا منابع انرژی خود را متنوع کند. این تلاش به ویژه با امضای سند مشارکت راهبردی بین اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس اهمیت بیشتری می یابد، زیرا مهمترین بخش امنیتی این یادداشت، مقابله مشترک با فعالیت های بی ثبات کننده منطقه ای جمهوری اسلامی ایران است. هزینه هایی که اتحادیه اروپا باید برای تامین جریان انرژی مورد نیاز خود از این مجموعه بپردازد و واضح است با تفاهمات اولیه ایران و اروپا برای پیشبرد مذاکرات حساس هسته ای ناسازگار خواهد بود.
در این مرحله، اجزای مزاحم خارج از برجام همچنان تاثیر عمده ای بر مذاکرات هسته ای دارد و هر یک از طرفین باید برای این موضوع پاسخی بیابند. اگرچه ایران و ایالات متحده در تلاش هستند تا موضوعات غیر برجام را از مذاکرات برجام جدا نگه دارند، اما بعید به نظر می رسد که چنین تلاشی در بلندمدت پاسخی به مشکلات مختلف بین دو کشور باشد.