«توافق موقت» راهی برای آمریکا برای رسیدن به «مکانیسم ماشه» است.

گمانه زنی ها حاکی از آن است که مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 به اوج خود رسیده است. موضع دو طرفی که از تعبیر اوج مذاکرات استفاده می کنند دقیقا چیست؟

به نظر می رسد کشورها به بن بست رسیده اند که باید فرصت های تصمیم گیری بیشتری داشته باشند. به همین دلیل آنها به کشورهای خود بازگشته اند تا با کار کارشناسی شرایط را تحلیل کنند و نتیجه گیری کنند که در چه زمینه هایی می توانند به اهداف خود برسند و از سوی دیگر در چه زمینه هایی نیاز به توافق با کشور مقابل برای مذاکره دارند. در شرایط کنونی، دولت بایدن از یک سو تحت فشار اسرائیل و لابی های اسرائیلی در ایالات متحده است و از سوی دیگر با مخالفت ها و حملات جمهوری خواهان مواجه است. جمهوری خواهان از آمریکا می خواهند که در مذاکرات با ایران سازش نکند و حتی شایعه شده است که بیش از 100 نماینده کنگره از آمریکا خواسته اند مذاکرات هسته ای را کنار بگذارد. به نظر می رسد قانونگذاران جمهوری خواه نیز تحت فشار اسرائیل هستند. اسرائیل می گوید ایران به تعویق می افتد و به دنبال توافق نیست و تلاش می کند فاصله تا بمب هسته ای را کاهش دهد. در این راستا، ایران از دو رویکرد استفاده می کند: استفاده از سانتریفیوژهای مدرن و افزایش سطح اورانیوم غنی شده. اسرائیل حتی مدعی است که سطح اورانیوم غنی شده در ایران نزدیک به 90 درصد است. به همین دلیل ایران در حال تلف کردن زمان و توجیه خود در مذاکرات برای داشتن زمان کافی است. در چنین شرایطی اگر ایران بخواهد مذاکره کند، با برتری وارد مذاکره می شود. اینها ادعاهایی است که اسرائیل در مورد وضعیت ایران در مذاکرات مطرح می کند.

آمریکا تا چه حد به ادعاهای اسرائیل در روند مذاکرات استناد می کند؟

ایالات متحده از ایران می خواهد که تحت فشار اسرائیل، تولید اورانیوم غنی شده را متوقف کند، سانتریفیوژهای مورد استفاده خود را جمع آوری و تامین کند و کشور را ترک کند تا ایران دیگر نتواند از آنها استفاده کند. از سوی دیگر ایران می گوید آمریکا از برجام خارج شده و به تعهدات خود عمل نکرده است. به همین دلیل است که باید همه تحریم ها علیه ایران را لغو کند. این تحریم‌ها شامل تحریم‌های سازمان ملل، تحریم‌های کنگره و آمریکا و تحریم‌های گذشته حقوق بشر علیه ایران است. ایران معتقد است که همه این تحریم ها باید برداشته شود و از سوی دیگر باید به ایران فرصت داد تا این موضوع را راستی آزمایی کند. مهمتر از همه، ایران خواهان تضمین های لازم برای عدم خروج ایالات متحده از برجام است. ایران همچنین به دنبال جلوگیری از استفاده آمریکا و کشورهای اروپایی از مکانیسم ماشه است. دولت می گوید ما نمی توانیم چنین تضمینی به ایران بدهیم. این تضمین ها مستلزم تصمیم کنگره است و از آنجایی که دموکرات ها اکثریت قاطع کنگره را ندارند و به دو سوم آرای کنگره نیاز دارند، در شرایط فعلی این امکان وجود ندارد.

چرا توافق موقت در مذاکرات مطرح شد و چنین توافقی چه ویژگی هایی خواهد داشت؟
با توجه به طولانی شدن مذاکرات، یک توافق موقت پیشنهاد شده است. در این قرارداد موقت، هر دو طرف باید امتیازاتی بدهند. به عنوان مثال صادرات نفت ایران باید به صورت روزانه افزایش یابد و پول ایران از طریق سازوکارهای مورد بررسی در دسترس قرار گیرد. برای نشان دادن حسن نیت در این زمینه به ژاپن گفته شد بخشی از دارایی های پزشکی خود را برای خرید واکسن از ایران بپردازد و از سوی دیگر از کره جنوبی خواسته شد بدهی ایران به سازمان ملل را بپردازد. بازگرداندن حق رای ایران در سازمان ملل در چنین شرایطی آمریکا موضوع آزادی زندانیان در ایران را نیز مطرح کرده و گفته است که ایران باید زندانیانی را که تابعیت مضاعف دارند آزاد کند. در چنین مواردی، دو طرف می توانند به توافق موقت اقدام کنند. ایران همچنین معتقد است که توافق موقت می تواند به معنای بازگشت آمریکا به برجام باشد و در چنین شرایطی می تواند فشار جدیدی را بر ماشه وارد کند. در شرایط کنونی چون آمریکا عضو برجام نیست نمی توانند از مکانیزم ماشه استفاده کنند اما در صورت بازگشت آمریکا به برجام بر اساس این توافق موقت، آن کشور می تواند از این مکانیسم استفاده کند. در حال حاضر کشورهای اروپایی نیز از نظر فکری به آمریکا نزدیکتر شده اند. در نتیجه کشورهای اروپایی نیز احتمالا از این مکانیسم استفاده خواهند کرد. حتی اگر کشورهای اروپایی نخواهند از این سازوکار استفاده کنند، این احتمال وجود دارد که آمریکا با توافق موقت به برجام بپیوندد و سپس از این مکانیسم علیه ایران استفاده کند. در چنین شرایطی آمریکا می تواند قطعنامه های سازمان ملل در مورد ایران را فعال کند. این بن‌بستی است که در شرایط کنونی مذاکرات به وجود آمده است. طرفین همچنین مذاکرات را تا دستور بعدی به حالت تعلیق درآوردند تا تحلیل و تحقیق عمیق تری داشته باشند. این بدان معناست که آنها زمان دقیقی را برای مذاکرات آینده تعیین نکرده اند، مگر اینکه هر دو طرف آمادگی خود را برای بازگشت به مذاکرات در آینده اعلام کنند.

آیا توافق موقت می تواند منافع طرفین را تامین کند و در شرایط فعلی تا چه اندازه می توان به توافق دائمی خوش بین بود؟

به نظر نمی رسد یک توافق دائمی با وضعیت فعلی وجود داشته باشد، بلکه شرایط یک توافق موقت وجود دارد. به همین دلیل است که آمریکا و کشورهای اروپایی بارها اعلام کرده اند که توانایی هایشان محدود است. ایالات متحده بر این باور است که حرکت به سمت یک توافق دائمی به ایران فرصتی برای افزایش برنامه هسته ای خود و غنی سازی بیشتر اورانیوم می دهد. به همین دلیل است که آمریکا و کشورهای اروپایی به طرح 2 می اندیشند. طرح 2 نشان می دهد که توافق جامع حاصل می شود و قطعنامه جدیدی علیه ایران اتخاذ می شود یا کشورهای اروپایی موفق می شوند و مکانیسم ماشه را در امنیت سازمان ملل فعال می کنند. شورایی بدون حضور آمریکا اگر فرض کنیم از مکانیسم ماشه استفاده شود، شرایط به گونه ای می شود که شش قطعنامه سازمان ملل علیه ایران مجددا فعال می شود و توافق جدیدی حاصل می شود و قطعنامه جدیدی علیه ایران اتخاذ می شود. در این شرایط اگر ایران مشمول ماده 41 سازمان ملل شود و فشار اقتصادی بیشتری به ایران وارد شود، ممکن است ایران نیز مشمول اصل 42 شود. اگر این اتفاق بیفتد، همه کشورهای دنیا که در شرایط فعلی تنها ایران را در رابطه با روابط اقتصادی با جهان در نظر خواهد گرفت، این ملاحظات را کنار گذاشته و رسماً در تحریم‌ها علیه ایران شرکت خواهد کرد. در چنین شرایطی کشورهای جهان به دلیل قطعنامه های سازمان ملل موظف به تحریم ایران هستند. اگر این اتفاق بیفتد، حتی اگر اقدام نظامی علیه ایران انجام شود، همه کشورهای جهان باید در این اقدام علیه ایران مشارکت کنند. در این سناریو، شرایط برای ایران سخت خواهد بود، حتی اگر ایران بتواند به متحدان آمریکا در منطقه آسیب برساند، اما شرایط آسان نخواهد بود. تصور و تحلیل ایران این است که طرف مقابل قادر به اقدام نظامی علیه ایران نخواهد بود. در حال حاضر آنها به این موضوع فکر نمی کنند زیرا همراهی های لازم را ندارند. همچنین لازم به ذکر است که تا چند ماه دیگر انتخابات میان دوره ای در آمریکا برگزار می شود و در صورت پیروزی جمهوری خواهان در این انتخابات که محتمل به نظر می رسد، دولت آمریکا تحت فشار بیشتری قرار خواهد گرفت. در چنین مواردی، وضعیت می تواند حتی سخت تر شود. کشورهای اروپایی نیز ائتلاف خود را با آمریکا افزایش داده اند و از سوی دیگر ممکن است روسیه بخواهد با ایران مذاکره کند، کشورهای اروپایی و آمریکا را همراهی کنید و قطعنامه های جدید روسیه را وتو نکنید. اینها همه سؤالاتی است که در شرایط فعلی امکان پذیر خواهد بود.

هدف روسیه از دستیابی به توافق برای ایران چیست؟

در شرایط کنونی روسیه در حال مذاکره و رایزنی با اتحادیه اروپا و ناتو در مذاکرات هسته ای خود است. در مورد اوکراین، ناتو به دنبال این است که اوکراین را به عضویت ناتو و کشوری تحت پوشش ناتو قرار دهد. روسیه این را خط قرمز خود می‌داند و می‌گوید اگر این اتفاق بیفتد می‌تواند به اوکراین حمله کند. از سوی دیگر ناتو بر این باور است که روسیه می تواند همان گونه که به غرب اوکراین حمله می کند، به غرب اوکراین نیز حمله کند. به همین دلیل ناتو باید از اوکراین حمایت کند. این ادعای دو طرف به اوکراین است. در شرایط کنونی روسیه حدود 500 هزار نیرو در مرز با اوکراین مستقر کرده است که نشان می دهد احتمال افزایش بیش از گذشته افزایش یافته است. اگر این تعارض به وجود بیاید، عواقب ناخوشایندی در پی خواهد داشت. به همین دلیل طرفین در حال مذاکره هستند. روسیه در حال حاضر در حال مذاکره با اتحادیه اروپا و ناتو برای رسیدن به نتیجه نهایی است. اگر به دلایلی بین روسیه و اوکراین درگیری وجود داشته باشد، مضر خواهد بود و به همین دلیل است که هر دو طرف تلاش می کنند از درگیری جلوگیری کنند. اولیانوف که در مذاکرات هسته ای با ایران شرکت دارد، بخشی از تیم مذاکره کننده با اتحادیه اروپا برای اوکراین است. به همین دلیل می توان به توافقاتی دست یافت که ایران نیز جزو آن قراردادها باشد. همه این مشکلات در سطح تحلیل وجود دارد.