«تقاضا»، «پرسش» و «انتقاد صریح» کلماتی هستند که وقتی افکار متوجه دانشگاه و جنبش دانشجویی می شود که رسالت خود را همواره بر این رویه قرار داده است به ذهن متبادر می شود.
همچنین دانشجویانی که 25 آذر را به عنوان روز دانشجو جشن گرفتند، در سال 2032 نیز در مسیر همین مطالبات کشته شدند. بنابراین، هرگاه فضای بازتری برای دانشگاه و دانشجویان برای طرح مطالبات، پرسش و انتقاد از رویه‌های جاری جامعه از سوی مسئولان مسئول ایجاد شود، می‌توان گفت جنبش دانشجویی زنده، پویا و فعال است. اما وقتی دانشگاه و دانشجو محدود می شود به صورت مدیریت شده با آنها برخورد می شود، یعنی روح دانشگاه گرفته می شود و فقط شکلی از آن ارائه می شود، زمینه های مختلفی را زیر سوال می برد و می طلبد. آنچه مسلم است دانشگاه مغز متفکر و عقل فعال جامعه است که با هر پدیده ای در قالب پرسش و مطالبه سروکار دارد. البته جدا از حوزه علم که اساس وجودی آن است، نهاد دانشگاه از دیرباز نسبت به رویدادهای سیاسی جامعه بی تفاوت نبوده و نظر خود را بیان می کند. نظراتی که همواره با انتقادات و پیشنهاداتی همراه بود که اکثر دولت ها با بی تفاوتی از آن گذشتند. چرا که برخی از دولت ها دانشگاه را نوعی تهدید می دانستند و سعی می کردند آن را به گونه ای مدیریت کنند که انتقاد دانشجویان مطالبه گر به دولتشان نرسد. در واقع می خواهند دانشگاه تنها نهادی برای تولید و رواج علم باشد و دانشجو در جایگاه دانشجوی علم باشد نه در جایگاه دانشگاه و دانشجوی سیاسی و منتقد اصلاح طلب که مشکلات را تشخیص دهد. جامعه، نکاتی را ارزیابی کرده و برای حل آنها راهکارهایی پیشنهاد می کند. این در حالی است که مقام معظم رهبری در 21 آبان 1351 در دیدار با دانشجویان فرمودند: «من از این جوان های ما، شما دانشجویان می خواهم. چه دختر، چه پسر و چه دانشجو، به این کوچکترین پدیده های سیاسی جهان فکر و تحلیل کنند. از شما می خواهم تحلیلی خلاف واقعیت ارائه دهید. خواهد بود! لعنت خدا بر این دستانی که سعی کردند و می خواهند جوانان و دانشگاه ما را سیاسی کنند. اما به نظر می رسد هر سال از سال قبل، موضوع روز دانشجو و جنبش دانشجویی به جای ورق زدن یک صفحه از تقویم ویژه روز دانشجو، از محتوا فاصله گرفته و بیشتر به نوعی مراسم بزرگداشت تبدیل شده است.
* روز دانشجو در دولت های مختلف
مراسم روز دانشجو در دانشگاه های دولت های مختلف به شکل های مختلف برگزار می شود. در برخی از دولت ها فضای باز سیاسی باعث رونق دانشگاه ها شد و روز دانشجو با شور و نشاط بیشتری برگزار شد و در برخی دولت ها به دلیل برخوردهای حاکم، 16 آذر بسیار آرام و رسمی برگزار شد. مثل اینکه گاهی دولت میزبان است و دانشگاه و دانشجویان مهمان. نگاهی اجمالی به رویکرد دولت به مقوله 16 آذر و روز دانشجو نشان می دهد که این موضوع نیازمند نگاه دولت اصلاحات سیدمحمد خاتمی است. بسیاری خاتمی و دولتش را دانشگاهی ترین دولت پس از انقلاب می دانند. زیرا خاتمی دانشگاه را سنگر خود می دانست و حضور پرشمار دانشگاهیان در دولت موید این امر بود. فضای باز سیاسی و برگزاری مناظره های داغ در فضای سیاسی اواخر دهه 70 و حضور چهره های برجسته سیاسی و سخنرانی های پرشور، این روز را به روزی ویژه برای دانشجویان و البته مسئولان و سیاستمداران تبدیل کرد. زیرا می توان گفت سال های پایانی دهه هفتاد و سال های اول دهه هشتاد از جمله سال هایی بود که روز دانشجو و جنبش دانشجویی در دانشگاه ها بسیار فعال بود. در طول 8 سال دولت عدالت و رحمت احمدی نژاد، اگرچه تلاش می شد رابطه دولت و دانشگاه قطع نشود، اما به دلیل نگاه های خاص به دانشگاه، 16 آذر نیز نسبت به قبل حاکم شد. در آن زمان دانشجویان رویکرد مناسبی با احمدی نژاد نداشتند و حتی زمانی که وی در سال 1395 به جای 16 آذر سال 1395 به دانشگاه امیرکبیر رفت، با دانشجویان معترضی که خواستار استعفای او بودند، مواجه شد. در دولت تدبر و امید حسن روحانی اگرچه انتظار می رفت شکوه جنبش دانشجویی و روز دانشجو زنده شود؛ اما باز هم طبق برنامه پیش نرفت و اگرچه مراسم روز دانشجو بهتر و با فضای سیاسی بازتر برگزار شد، اما انتظارات برای تکرار ۱۶ آذر دهه هفتاد ناکام ماند. در دولت مردمی سیدابراهیم رئیسی این مراسم تشکیل شده و در حال انجام است.
*16 آذر به یک رسم رسمی تبدیل شده است
دبیرکل انجمن اسلامی اساتید دانشگاه در رابطه با ۲۵ آذرماه و فضای حاکم بر دانشگاه ها گفت: فضای حاکم بر دانشگاه ها در شرایط فعلی اساسا زمینه پویایی دانشجویی را از بین برده است. پس از حوادث سال گذشته، وضعیت امنیتی در دانشگاه ها تشدید شده است. محمود صادقی به «آرمان ملی» گفت: دانشجویانی که انگیزه عمل دارند حساب می کنند و می بینند که قیمت فعالیت سیاسی افزایش یافته و در نتیجه فعالیت را رها می کنند. این فعال سیاسی اصلاح طلب گفت: اتفاقاتی مانند 16 آذر که در واقع باید یادآور تحرک دانشجویی و بستری برای اقدام سیاسی دانشجویی باشد، کم کم به تشریفات رسمی تبدیل شده و به جای میزبانی کانون ها و تشکل های دانشجویی، مسئولان رسمی هستند. آنها اجازه می دهند تا به روشی مدیریت شده اظهار نظر کنند. این نماینده مجلس دهم گفت: در خبرها دیدیم که دانشجویی به جای انتقاد از وضعیت موجود از رئیس جمهور تمجید می کند. این وضعیت باعث می شود دانشجویانی که انگیزه فعالیت سیاسی دارند از صحنه خارج شوند و بیشتر مدیریت صحنه بر عهده کسانی باشد که به نوعی با دولت و سخنگوی مرجع رسمی در ارتباط هستند. در نهایت اگر دانشجویان آزادی عملی را برای فعالیت سیاسی به رسمیت می شناسند، عمدتاً تکرار سیاست های رسمی کشور است و اعتقادی به انتقاد از سیاست های رسمی ندارند. صادقی تصریح کرد: با برندسازی، تعلیق، اخراج، انتقال و تبعید دانشجویان سعی در کنترل فضای دانشجویی دارند. در سال های گذشته در دولت احمدی نژاد رسم بود که بر سر مزار 3 دانشجوی فوت شده می رفتند و فاتحه می خواندند. بنابراین، دگرگونی این گونه مراسم بیشتر از آن که احیای روز دانشجو باشد، مراسم فاتحه خوانی روز دانشجو است.
منبع: آرمان ملی