روهر نه : چین و روسیه از آمریکا خواستار تضمین کتبی منافع برجام شده اند. این اقدام چین و روسیه در روزهایی که گفته می شود نتیجه مذاکرات وین مثبت است و برجام در آستانه احیاء قرار دارد، واکنش ها و انتقاداتی را برانگیخته است.
در روزهایی که توجه رسانه‌های عمومی و بین‌المللی به حوادث اوکراین و ماجراجویی‌های روسیه معطوف شده است، به نظر می‌رسد حساس‌ترین صحنه‌های مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+4 و آمریکا فرا رسیده است و هر دو کشور در حال کاهش خواسته‌های اخیر هستند. آنها در قلب گفتگو قرار دارند. دیروز، اولیانوف، مذاکره کننده روسی از احتمال توافق تا اواسط هفته آینده خبر داد. این بیانیه روز جمعه توسط نمایندگان فرانسه و بریتانیا تکرار شد. بر اساس این اظهارات، شواهدی وجود دارد که نشان می دهد همه توافقات لازم انجام شده است، پرانتزها بسته شده و هر دو طرف به تصویر روشنی از آرزوها و دستاوردهای خود دست یافته اند، اما تنها چیزی که باقی مانده است، گزارشی است که باید ارائه شود. ارائه شده توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد ظرفیت هسته ای ایران و پایبندی به تعهداتش. گزارش و تبادل مدارک اعلام شده از سوی گروسی و محمد اسلامی حداکثر تا خرداد ماه تکمیل می شود.
به محض انتشار خبر مبادله اسناد بین ایران و آژانس تا خردادماه، برخی از تحلیلگران عمومی این سوال را مطرح کردند که آیا امضای برجام به ژوئن موکول می شود یا دو طرف با توافق هسته ای موافقت خواهند کرد؟ در دو مرحله انجام دهید. یعنی در مرحله اول، «امضای توافقنامه» در آخرین روزهای اسفند 1400، پای برگه توافق می نشیند و «اجرای برجام» در خرداد ماه و پس از تبادل اسناد و مدارک انجام می شود. مدارک مورد نیاز و گزارش آژانس این فرضیه زمانی جدی‌تر شد که گروسی در گفت‌وگوی رودررو با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، تمام تلاش خود را کرد تا از عبارت «برجام» در فارسی استفاده کند.
به گزارش روزنامه تعادل، سخنانی که دولت ابراهیم رییسی در ماه های اخیر تمایلی به بیان آن ها نداشته و سعی دارد به جای برجام از تیترهای جدید استفاده کند. اما تاکید گروسی بر استفاده از واژه برجام، علاوه بر همه ویژگی های آشکار و پنهان آن، ناشی از رویکردی است که کشورهای غربی برای مذاکره در تلاش هستند. دولت سیزدهم هرچقدر هم تلاش می کند که مذاکرات هسته ای با 1+5 و آمریکا را موردی متفاوت از برجام معرفی کند، طرف های مقابل سعی می کنند مطالبی را که قبلا در توافقنامه شورای امنیت آمده است، تکرار کنند. بر اساس این رویکرد، تحلیلگران معتقدند همانطور که برجام در دو مرحله و با فاصله زمانی حدود 3 ماه عملیاتی می شود، روند احیای برجام نیز در دو مرحله (یک مرحله امضای برجام و مرحله بعدی اجرای برجام) انجام می شود. البته اجرای این مجموعه ارزیابی ها نیازمند گذشت زمان و نشان دادن سکانس های نهایی مذاکرات است تا مشخص شود برجام بر اساس کدام سازوکار عملیاتی چگونه امضا و اجرایی می شود.
درخواست عجیب روسیه در مذاکرات
در شرایطی که بسیاری از تحلیلگران فضای کلی مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای 1+5 را مناسب ارزیابی کردند، خبری در رسانه ها منتشر شد مبنی بر اینکه روس ها برای جلوگیری از تحریم های آمریکا علیه روسیه بر سر اوکراین، درخواست تضمین کتبی از آمریکا کرده اند. این کشور را با ایران زیر گسترش ندهید. سخنی که برخی تحلیل گران را بر آن داشت تا آن را اسیر روس ها تحلیل و تفسیر کنند و آن را نوعی پارتی بازی با روزنامه ایران بدانند.
لاوروف روز گذشته در جمع خبرنگاران گفت: ما باید اطمینان حاصل کنیم که این تحریم ها به هیچ وجه بر روابط تجاری، اقتصادی و سرمایه گذاری درگیر در توافق هسته ای تأثیر نمی گذارد. ما تضمین کتبی داریم که روند کنونی که توسط ایالات متحده آغاز شده است، به هیچ وجه به حق ما برای همکاری آزاد و کامل تجاری، اقتصادی، سرمایه گذاری و نظامی-فنی با ایران خدشه وارد نخواهد کرد. این درخواست توسط رویترز غیرسازنده توصیف شد، اما ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت ایران، آن را نادرست ارزیابی کرد. با توجه به برخی از این داستان ها، نمی توان انکار کرد که این درخواست روس ها مذاکرات را با چالش های جدی مواجه کرده است. البته برخی از تحلیلگران کشور این خواسته را در راستای منافع ملی ایران می دانند زیرا ایران نیازمند تضمین هایی است که بتواند آزادانه با روس ها برای خرید تسلیحات و هواپیماهای جنگی از روسیه تجارت کند. اما درخواست روس ها لارنس نورمن را بر آن داشت تا در وال استریت ژورنال بنویسد: «مطالبات جدید روسیه مذاکرات برای احیای شورای امنیت سازمان ملل را تهدید می کند، زیرا مسکو گفته است که می خواهد از ایالات متحده تضمین های کتبی دریافت کند که تحریم ها علیه اوکراین مانع از اقدامات گسترده نخواهد شد. درخواست‌های سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در روز شنبه زمانی مطرح شد که مقامات غربی و ایرانی گفتند که به توافقی برای احیای برجام نزدیک شده‌اند.
پیش بینی اولیانوف برای لحظه احتمالی توافق وین
نماینده روسیه در مذاکرات وین گفت: ممکن است در اواسط هفته آینده (میلادی) به توافق برسیم. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان ملل متحد روز جمعه به خبرنگاران در وین گفت: ممکن است در اواسط هفته آینده به توافق برسیم. قبل از عبور از خط پایان در مورد آخرین تلاش ها صحبت خواهیم کرد. به گزارش رویترز، اولیانوف روز پنجشنبه گفت که فکر نمی کند مذاکرات شکست بخورد و ممکن است نشستی با وزیران برای دستیابی به توافق برگزار شود، اما نمی تواند بگوید که این دیدار شنبه، یکشنبه یا دوشنبه خواهد بود. مذاکره کنندگان به مدت 11 ماه برای احیای توافق هسته ای 2015 کار کرده اند که بر اساس آن ایران برنامه هسته ای خود را در ازای لغو تحریم های اقتصادی محدود کرده است. نمایندگان فرانسه و بریتانیا نیز روز جمعه اعلام کردند که در آینده نزدیک در وین به توافق می رسند. استفانی اینکویری، مذاکره کننده ارشد بریتانیا در صفحه توئیتر خود نوشت: «ما به توافق نزدیک هستیم». مذاکره کنندگان ترویکای اروپایی برای مدت کوتاهی وین را ترک می کنند تا وزیران را در مورد آخرین وضعیت (مذاکرات) توضیح دهند. آنها به زودی آماده بازگشت خواهند بود. فیلیپ آرورا، نماینده فرانسه در توییتی نوشت: امیدوارم به زودی برای رسیدن به نتیجه برگردم، زیرا ما به توافق بسیار نزدیک هستیم. به گزارش رویترز، خروج این دیپلمات ها از وین این احتمال را افزایش داده است که آمریکا و ایران که به طور غیرمستقیم درباره امتناع تهران از دیدار رودررو صحبت می کنند، آماده مذاکره (مستقیم) با یکدیگر باشند. با این حال، دیپلمات ها گفتند که چنین طرحی وجود ندارد. اولیانوف روز جمعه به خبرنگاران گفت: «تا آنجا که من می دانم، ایرانی ها برای گفتگوی مستقیم آماده نیستند». حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفت و گوی تلفنی با جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت: ما آماده هستیم تا یک توافق خوب و فوری را نهایی کنیم. اما اعلام توافق نهایی مستلزم رعایت کامل خطوط قرمز اعلام شده از سوی ایران از جمله موضوع ضمانت های اقتصادی موثر است. باید دید این دو و در برخی موارد متضاد منافع در نهایت به تفاهم مشترک منجر می شود یا اینکه توافق به تعویق می افتد.