عباس عبدی، تحلیلگر مسائل اجتماعی و سیاسی، با اشاره به پرسشنامه ای که اخیراً در امتحان نهایی در اختیار دانش آموزان قرار گرفته است، می نویسد: بدون شک اکثر دانش آموزان از مشکل آگاه هستند و به خوبی می دانند که هدف اصلی چیست. این تحقیقات هستند و لذا به شوخی یا تمسخر پاسخ های غیرواقعی و تحریف شده می دهند و شبه محققین دولتی را به کار می اندازند و در نهایت چیزی جز ضرر محصول چنین اقدام غیر منطقی نیست.
عباس عبدی در روزنامه اعتماد نوشت: وزارت آموزش و پرورش پرسشنامه ای را به دانش آموزان داد تا قبل از امتحانات نهایی آن را پر کنند. با توجه به محتوای سوالات و توضیحات جانبی این پرسشنامه به نکات مهمی اشاره می کنم.
1- ای کاش این برنامه یک طرح علمی بود و همین سوالات از شرکت کنندگان امتحان نهایی در کشور پرسیده می شد و نتایج آن نیز در اختیار عموم قرار می گرفت. جامعه ما به چنین تحقیقاتی نیاز دارد. ضمنا رویکرد کلی سوالات پیشنهادی نیز خوب و قابل قبول است. اگر اجازه انجام چنین تحقیقاتی را بدهند، آن وقت متوجه خواهند شد که سیستم آموزشی موجود کاملاً ورشکسته است. یعنی هر چه سعی کردند به دانش آموزان القا کنند، نتیجه منفی گرفتند.
حتما تعجب می کنید که چطور به چنین نتیجه ای رسیدم؟ این فرضیه من با توجه به تحقیقاتم است، با تحقیق می توانیم آن را تایید یا رد کنیم. اگر با انجام مطالعه مستقل موافقت نکنند، مشخص است که مسئولان نیز کمابیش همین ادعا را قبول دارند، اما حاضر به آزمایش علمی و پذیرش عواقب آن نیستند.
2- این پرسشنامه برای اهداف پژوهشی انجام نشده است زیرا پژوهش آن دارای ایرادات جدی است.
اولاً پرسشنامه را تهیه و بین ده ها و صدها هزار دانش آموز توزیع نمی کنند. نمونه 1200 تا حداکثر 1500 نفر برای این کار کافی است. همچنین غیرعاقلانه و اتلاف منابع مالی است و حتی نتایج آن نسبت به نمونه 1500 نفری اعتبار کمتری دارد زیرا دقت در جزئیات عملکرد کاهش می یابد.
تحلیل عباس عبدی از پرسشنامه دانشجو: نظرسنجی یا پرونده؟ هیچ چیز جز ضرر محصول چنین اقدام نابخردانه ای نیست
دوم اینکه متغیرهای مستقل زیادی باید تنظیم می شد که در این پرسشنامه ها نیست، در واقع از پرونده دانش آموز پر می شود، یعنی شناسایی پاسخ دهنده و بایگانی پرونده.
ثالثاً، شناسایی مخاطب، اقدامی غیر اخلاقی و غیرقانونی و از مصادیق تفتیش عقاید و مغایر با اصول تحقیق است. اگر افراد کاملا ناشناخته و تصادفی انتخاب شوند و با رضایت پاسخ دهند…
حس تأیید صحت ندارد زیرا کسی نمی داند چه کسی پاسخ داده است، اما در اینجا مشخص است که پاسخ ها به پرونده شخص پیوست می شود.
چهارم، محقق باید شرایطی را فراهم کند که صداقت نسبی پاسخگو را تضمین کند. البته همیشه افرادی هستند که مسیر متفاوتی را دنبال می کنند، اما در یک محیط تحقیقاتی آزاد و ناآشنا و با اختیار و آزادی پاسخگویی، عدم صداقت در پاسخگویی بسیار کمتر اتفاق می افتد زیرا اگر نخواهند صادقانه پاسخ دهند، می توانند. در پاسخگویی شرکت نکنید بنابراین اعتبار پاسخ های داده شده کاملاً مخدوش است.
پنجم، نهاد مجری و گزارشگر نیز باید مستقل باشند. برخی نهادهای جامعه شناختی بودند که با ارقام گزارش نهایی تداخل داشتند. بنابراین، حتی اگر این تحقیق به درستی انجام شود و از نظر اخلاقی مشکلی نداشته باشد و حقوق حرفه ای و موازین علمی رعایت شود، چون نتایج آن در دست مدیران غیرمستقل است و در خدمت افکار عمومی نیست. مجاز به این کار نیست و نتایج اعلام می شود احتمال آن نیز کج و نامعتبر است.
3- با توجه به تمامی جوانب باید گفت که توزیع این پرسشنامه و اجرای آن در تضاد با حقوق دانش آموزان و اولیای آنان بوده و آنان حق نداشتند از شرایط شروع امتحانات سوء استفاده کرده و آنان را مجبور به انجام امتحانات نمایند. پاسخ. البته شکی نیست که اکثر دانشجویان از مشکل آگاه هستند و به خوبی می دانند که هدف اصلی این تحقیق چیست و به همین دلیل به شوخی یا تمسخر پاسخ های غیرواقعی و تحریف شده می دهند و شبه محقق دولتی استخدام می کنند. و در نهایت چیزی جز ضرر محصول چنین اقدام غیر معقولی نیست.
تنها خوبی در مورد آن این است که مدیران گزارشی از نتایج کج بودن آن به مقامات بالاتر بنویسند که 98 درصد دانش آموزان در مسیر مورد نظر ما هستند و فقط 2 درصد بیمار هستند.
اگر بخواهند از وضعیت اجتماعی مطلع شوند و بر اساس این نوع تحقیقات تصمیم بگیرند، منجر به گمراهی مسئولان و گمراهی آنها نمی شود. نتایج این نوع شبه تحقیقات در محافل علمی باطل تلقی می شود و هیچ کس به آن توجه نمی کند. این نکته باعث بی اعتباری پژوهش و محقق خواهد شد. احتمالاً هیچ محقق معتبری نمی خواهد نام خود را زیر گزارش این پرسشنامه قرار دهد.
این تحقیق در افکار عمومی نیز تأثیری ندارد، زیرا افکار عمومی متفاوت است و به این شبه تحقیقات رسمی و تبلیغاتی اعتقادی ندارند. نکته این است که چنین شبه تحقیقی برای هیچ یک از مخاطبان فایده ای ندارد، پس چه فایده ای دارد؟ اگر به همین پاسخ فکر کنیم آیا می توان بدون تحقیق متوجه شد که زیر پوست جامعه چه می گذرد؟