سیدمحمد خاتمی در نشست جمعی از زنان فعال و فعال در عرصه های اجتماعی و سیاسی، عفاف را مساوی با حجاب ندانست و تاکید کرد: ما از عفاف در جامعه حمایت می کنیم، اما این بدان معنا نیست که عفاف را با حجاب یکی بدانیم. که به زور به جامعه تحمیل می کنند.
سید محمد خاتمی در یازدهمین سالگرد درگذشت فریده ماشینی گفت: وقتی خداوند می فرماید «لا اکراه فی الدین» یعنی در دین خدا که اصل است زور و اجباری وجود ندارد، پس چرا باید وجود داشته باشد. آیا قدرت در شاخه و اختیار اوست؟
وی ادامه داد: باید توجه داشت که عفاف با حجاب یکی نیست و این موضوع بسیار مهم است. البته اجرای آن آسان نیست و زمان می برد تا تبدیل به یک فرهنگ شود.
خاتمی در این دیدار ضمن ارج نهادن به دغدغه مادام العمر خانم فریده ماشینی به مسائل زنان، یادآور شد: علاوه بر همه ظلم های بشری در طول تاریخ و ظلم هایی که بر انسان ها شده است، زنان نیز محرومیت ها و ظلم های مضاعفی را برای این امر تجربه کرده اند. دلیل توجه و احترام به “زن” مهم است و باید آن را درک کنیم تا بتوانیم به سمت آینده ای بهتر حرکت کنیم.
وی با اشاره به جایگاه مناسب و والای «انسان» به عنوان یک انسان صرف، گفت: ایرانیان شاید جزو اولین جوامعی هستند که به دلیل جنبش مشروطه و تلاش برای ایجاد جامعه مدنی، نظام مشروطه محور را در خاورمیانه پایه گذاری کردند. و گرچه این نهضت تا پایان راه ناموفق بود و در مقطعی استبداد سیاه از آن بیرون آمد، اما باز هم این ملت یک حرکت ملی را تجربه کرد و کارهای بزرگی انجام داد تا اینکه به «انقلاب اسلامی» رسید که هدفش رهایی است. و در جهت تحقق آرزوهای تاریخی ملت ایران.
همچنین خاتمی بر این باور است که رویکرد منفی «استبداد»، «استعمار» و «عقب ماندگی» و سه همتای مثبت آن «آزادی»، «استقلال» و «پیشرفت و توسعه» در نقاط مختلف ایران مشترک است و خواست تاریخی ایران است. ایرانیان افزود: در بعد سلبی تقریباً وحدت و اجماع وجود داشت و بلوغ ملت ایران در جنبه سلبی بود یعنی در نفی استبداد، نفی استعمار و نفی عقب ماندگی. اما از جنبه مثبت، اختلاف نظرها وجود داشت و به دلیل همین اختلاف نظرها، ملت ایران دوباره تحت ظلم قرار گرفتند. و ایران همچنان در تلاش است تا جنبه های مثبت را در یک روند طبیعی ایجاد کند.
وی با تاکید بر اصالت انسان، گفت: نقطه محوری انسان است و روی این نقطه محوری چیزهای دیگری وجود دارد که سطحی است. مثل دامن. پس جنسیت انسان بودن است. بنابراین، اگر چیزی که متکی بر جنسیت است، به انسانیت که نقطه محوری است آسیب می رساند، باید رد شود. حتی دینداری هم شاخه ای از انسانیت است; چون این انسان است که دیندار می شود یا نمی شود.
خاتمی انسانیت انسان شرقی را عاقل، آزاده و عاشق برشمرد و گفت: اگر این جهات به درستی در تعامل باشند و در کنار هم رشد کنند، کمال انسان محقق می شود. هیچ تفاوتی از نظر آزادی، انتخاب، عشق و عقل و خرد بین هیچ یک از اجزای جهان انسان اعم از مرد یا زن وجود ندارد و از این نظر انسان ها موجوداتی باورنکردنی هستند و توانایی رشد تا بی نهایت را دارند.
وی رشد انسان را در گرو ارتباط و حضور در اجتماع می داند و توضیح می دهد: نمی توان فردی را – چه زن و چه مرد – در اتاقی حبس کرد که در هیچ کجا با کسی ارتباطی ندارد و احساس مسئولیت نمی کند و انتظار دارد تبدیل شود. انسان را در اندیشه، عاطفه، عقلانیت و اخلاق کامل و رشد داده است زیرا رشد امری اجتماعی است.
خاتمی ادامه داد: از این منظر حتی خانواده که همه معتقدیم جایگاه مهمی دارد، شاخه ای از وجود انسان است. اگر خانواده را طوری تعریف کنیم که مانع رشد بخشی از طبیعت انسان شود، باید خانواده را اصلاح کنیم. اگر این نگاه در قانون و شرع باشد خیلی از مسائل تغییر می کند.
وی در ادامه به تفسیری در فقه سنتی اشاره کرد و اظهار داشت: زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در احکام اسلامی هستند. فرض کنید خون در یک دوره معین استفاده نشده است. بنابراین برای دیگران ارزش خاصی نداشت، اما وقتی معلوم شد خون مایه حیات است، ارزش پیدا کرد و مسائل پیرامون آن و احکام و قوانین مربوط به آن مطرح شد.
خاتمی این منطق را حاکم بر مسئله زن می داند و می افزاید: در یک دوره تاریخی ملاک برتری در جامعه قوای بدنی بود و مسائل زیادی از این منظر مطرح و مطرح می شد، اما اکنون با توجه به توسعه علمی، برنامه ریزی، هوش مصنوعی و … معیارهای برتری حضور در جامعه بین زن و مرد تغییر کرده و روابط جدیدی ایجاد شده است، بنابراین سوال و در نتیجه حکم آن متفاوت است.
وی گفت: زمانی حتی در مترقی ترین نگاه به زنان می گفتند که «مرد از دامان زن به معراج می رود» اما اکنون این دیدگاه وجود دارد که چرا زنان نباید خودشان به معراج بروند و چرا فقط باید به معراج بروند. باید به عنوان وسیله ای برای رشد مردانه مورد استفاده قرار گیرد تا در نظر بگیریم که چرا این رشد، از نظر روحی، در قالب یک تصویر مردانه قرار می گیرد، و زنان در کجای این بینش قرار دارند؟ در همه مسائل، اولین معیار باید انسانیت باشد که به طور کامل بین زن و مرد مشترک است. اگر این دیدگاه را به جامعه تعمیم دهیم، بسیاری از موضوعات تغییر خواهد کرد.
خاتمی با تاکید بر لزوم تغییر رویه ها و عادات با توجه به شرایط جامعه، تدوین مفاهیم کلیدی و بازنگری و بازنگری در آنها را ضروری دانست و افزود: در گذشته از آنجایی که ملاک کمال قوای جسمانی بود، «بدن» اهمیت پیدا کرد و زنان. مهمتر از مردان بودند، جنبه تزئینی به خود گرفتند. حتي در ادبيات ما نيز گاهي همين ديدگاه به چشم مي خورد و از آنجايي كه در برهه اي تاريخي در غرب اين ديدگاه از جنبه اجتماعي مردود بود، در ادبيات فمينيستي ديدگاهي براي مخالفت با اين ديدگاه پديدار شد. آنها نیز در همان جایگاه فیزیک قرار دارند و بدن زن که محل دعوا بود مورد توجه و توجه قرار گرفت که واکنش های رادیکالی بود، اما هر منتقد جدی متوجه این دیدگاه شد.
حاتمی گفت: این یک واکنش طبیعی بود و مشابه آن برای مشکلات دیگر ایجاد شد. مثلاً چون در یک دوره تاریخی مانع پیشرفت و تفکر به نام دین می‌شدند، نارضایتی ایجاد شد و یک حالت ارتجاعی در جامعه نسبت به دین به وجود آمد و این یک مشکل موقتی در رابطه با دین است، یعنی تصویر منفی از دین. جایگاه و عملکرد رهبران دینی خود دین در حال گسترش است.
خاتمی ادامه داد: در گذشته چون به بدن زنان نگریسته می شد و زنان را تزئینی می دانستند، آن را به عنوان «دری که باید در صدف باشد» توصیف می کردند، اما سوال اینجاست که ماهیت واقعی آن در چیست؟ آیا غیر از زینت خاصیت دارد؟ و چرا یک زن باید دم در باشد؟ این تغییر دیدگاه همان چیزی است که ما به آن نیاز داریم.
بزرگترین منبع ایجاد نظام های استبدادی و دیکتاتوری «خودمحوری» است.
خاتمی در ادامه به تلاش جامعه ایران برای رسیدن به دموکراسی اشاره و تصریح کرد: دموکراسی را نمی توان از فروشگاه خرید و در کشور پیاده کرد، بلکه باید تلاش کنیم تا آن را در کشور اجرا و نهادینه کنیم. ما باید مطالعه کنیم که چرا در کشور ما دموکراسی وجود ندارد؟ چرا ملت ایران با اینکه نهضت مشروطیت داشت اما نتوانست آن را دوام بیاورد و نهضت ملی ما که اینقدر بزرگ بود با کودتای ننگین 28 مرداد نابود شد؟ و چرا حرکت عظیمی که در انقلاب اسلامی رخ داد و وعده های بزرگی که بر اساس کرامت و اصالت انسان ها داده شد از مسیر خارج شد و تفکر دیگری از آن بیرون آمد؟ بخشی از پاسخ به این سوال این است که نظام فکری و ارزشی و جنبه های فرهنگی ما هنوز برای این منظور تربیت نشده است و یکی از کارهایی که باید انجام دهیم توسعه و گسترش این نوع نگاه و رواج این نوع نگاه است.
وی تصریح کرد: به نظر من جوامع به چنین دیدگاهی نیاز دارند و باید برنامه ای برای تربیت ذهن و روح وجود داشته باشد تا بتوانند نظام دموکراتیکی را بسازند که در آن مردم کرامت و حقوق داشته باشند و بر اساس مدارا و مدارا با دیگران باشد که این مهمترین است. مشخصه مهم استقرار است.
خاتمی بزرگترین منبع ایجاد نظام‌های استبدادی و دیکتاتوری را «خودمحوری» می‌داند و می‌گوید: «اینکه مردم می‌گویند من هستم» و «من بالاتر از دیگران هستم» اشتباه است و «دیگران یا باید تابع من باشند». یا باید صحنه را ترک کنم.” و اگر احساس کنم مجبور خواهم شد، خواهم کرد. بزرگترین منبع دموکراسی و دموکراسی انسانی “مدارا و مدارا با دیگری است” که بر اساس آن نه تنها دیگری وجود دارد، بلکه “من می یابم” ما باید همدیگر را تحمل کنیم و با هم تعامل داشته باشیم، اشتراکات را پیدا کنیم و از منتهی شدن اختلافات به درگیری جلوگیری کنیم.
وی در پایان این نشست گفت: جامعه ما راه درازی در پیش دارد. من معتقدم سنت و اسلام ایرانی در درون جامعه ما – آنچنان که بوده، نه به شکلی که تجلی یافته است – آنقدر ظرفیت دارد که نه تنها می تواند جامعه را از وضعیت فعلی خارج کند، بلکه می تواند بگوید. چیزهای زیادی در مورد دنیای دیگر..
رحیم عبادی مدیرعامل موسسه بانوی مهر در این نشست ضمن تشکر از مواضع صریح و آبرومندانه خاتمی در قبال جنبش زنان ایران، گزارشی از برنامه های ده ساله نشست های تخصصی مسائل زنان با محوریت تفکرات ارائه کرد. و ایده های ماشین آلات لیدی فریده.
در ادامه سرکار خانم روشنفکر، رئیس مرکز تحقیقات و مطالعات زنان و دبیر علمی جایزه پژوهشی بانوان یادواره فریده ماشینی، گزارشی از فراخوان جایزه پژوهشی سال گذشته ارائه کرد و ضمن تشریح تحقیقات، تالیفات و مطالعات برگزیده فراخوان سال گذشته برای مسائل زنان، برنامه فراخوان دوم جایزه پژوهشی خرداد 1402 را اعلام کرد.